Η γέννηση της Βιολογίας: 5ος αιώνας π.Χ.

(από τη Δρ. Καλλιόπη Χριστοφίδη, Βιολόγο)

Κατά την διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ., περίπου την εποχή που ζούσε η Μύρτις, υπήρχε ένας αριθμός Ελλήνων φιλοσόφων που ενδιαφέρονταν για την εξέταση όλων των ζωντανών πλασμάτων, από το ταπεινότερο φυτό έως τον ίδιο τον άνθρωπο. Ο όρος Βιολογία, από τις ελληνικές λέξεις βίος και λόγος, δόθηκε σε αυτή την μελέτη όλων των απόψεων της φυσικής ζωής. Οι αρχαίοι Έλληνες ενδιαφέρονταν για το πώς δημιουργήθηκαν τα ζωντανά είδη, πως αναπτύχθηκαν, πως λειτουργούσαν και που ευρίσκονταν. H παρόρμηση να απαντήσουν σε αυτούς του τύπους των ερωτήσεων, οδήγησε τους Ελληνες να ξεκινήσουν να ανακαλύπτουν τα βασικά στοιχεία της ζωής.

Ο Αλκμαίων του Κρότωνα (γεννήθηκε περίπου το 510 π.Χ.) ήταν ένας από τους πρώτους με σημαντική συνεισφορά στη Βιολογία. Ήταν ένας πρωτοπόρος στην ανατομική διατομή καθώς και ο πρώτος που ερεύνησε τα εσωτερικά αίτια των ασθενειών. Προσπαθώντας να ανακαλύψει τις καταβολές της ανθρώπινης ευφυίας, παρατήρησε ότι εφόσον ένα κτύπημα στο κεφάλι μπορεί να επηρεάσει το μυαλό, εκεί θα πρέπει να βρίσκεται η λογική. Διαμελίζοντας πτώματα προς διεύρηνση αυτής της ιδέας, έκανε τις πρώτες επιστημονικές ανακαλύψεις στο πεδίο της ανατομίας. Παρατήρησε για πρώτη φορά τις κοιλότητες που συνδέουν τον εγκέφαλο με τα μάτια (οπτικά νεύρα) και το πίσω μέρος του στόματος με τα αφτιά (Ευσταχιανές σάλπιγγες).

Από: Insignium Aliquot Virorum Icones
(Jean De Tournes, 1559)

Αργότερα, κατά το 431 π.Χ. όταν η Μύρτις ήταν 9 χρονών, ο Ελληνας φυσικός και φιλόσοφος Εμπεδοκλής (490 – 430 π.Χ.) δημιούργησε την κοσμογονική θεωρία των τεσσάρων κλασσικών στοιχείων (φωτιά, γή, αέρας και νερό). Κατόπιν χρησιμοποίησε αυτά τα στοιχεία για να περιγράψει το ανθρώπινο σώμα συνδέοντάς το με τα τέσσερα υγρά ή «χυμούς»: κίτρινη χολή (φωτιά), μαύρη χολή (γη), αίμα (αέρας) και φλέγμα (νερό). Παρατήρησε ότι φυτά και ζώα, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, έχουν δημιουργηθεί από αυτά τα στοιχεία, τα οποία ονόμασε ριζώματα. Μίγματα από αυτά τα τέσσερα στοιχεία περιγράφουν κάθε όργανο ή μέρος του σώματός μας. Εγραψε ότι όλα τα ζώα προέρχονται από τυχαία παραγωγή μερών του σώματος, και ότι υπάρχει «φυσική επιλογή» των επιτυχών συνδυασμών, προτείνοντας έτσι ένα τύπο εξελικτικής βιολογίας βασισμένης στο μίγμα των τεσσάρων ριζωμάτων. Αυτή η δοξασία κυριάρχησε στην ιατρική σκέψη γιά αιώνες. Οι φυσικές εικασίες ήταν μέρος μιας ιστορίας του σύμπαντος που ασχολούνταν επίσης με την προέλευση και την ανάπτυξη της ζωής. Συνολικά, τα βιοϊατρικά του σχόλια ήταν ένας πρόδρομος της μοντέρνας βιολογίας.

Εμπεδοκλής, χαρακτική 17ου αιώνα,
«Ιστορία της Φιλοσοφίας» του Thomas Stanley

Ο Δημόκριτος (460 - 370 π.Χ.) ήταν ένας προ-Σωκρατικός φιλόσοφος και μαθητής του Λεύκιππου με μεγάλη επιρροή, διατύπωσε δε την ατομική θεωρία για τον κόσμο. Επιπλέον, με το έργο του στην κοσμολογία, αφιέρωσε πολλή από την ζωή του πειραματιζόμενος και εξετάζοντας φυτά και ζώα, και έγραψε έναν αριθμό από βιβλία σχετικά με όλες τις απόψεις της επιστήμης συμπεριλαμβανομένων της βιολογίας και αστρονομίας. Βιβλία που έγραψε σχετικά με την βιολογία περιλάμβαναν συζητήσεις γιά την ανάπτυξη των κεράτων στα ζώα, τις αράχνες και τον ιστό τους, τα μάτια στις κουκουβάγιες και άλλα. Πολλοί θεωρούν τον Δημόκριτο ως τον «πατέρα της μοντέρνας επιστήμης».

Χαρτονόμισμα 100 δραχμών
με απεικόνιση του Δημόκριτου (1967)

Ο Ιπποκράτης από την Κω (460 - 370 π.Χ.) ήταν ένας διάσημος φυσικός, που θεωρείται μία από τις πιό εξέχουσες φυσιογνωμίες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο «πατέρας της μοντέρνας ιατρικής» σε αναγνώριση των μακροχρόνιων συνεισφορών του σε αυτό το πεδίο. Η Ιπποκράτειος Σχολή της Ιατρικής ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Ιπποκράτη, επιφέροντας επανάσταση στην ιατρική στην αρχαία Ελλάδα, και καθιερώνοντας έτσι την ιατρική ως επάγγελμα.. Ηταν ο πρώτος που περιέγραψε πολλές ασθένειες και ιατρικές παθήσεις. Προώθησε το δόγμα των τεσσάρων «χυμών», όπου η ασθένεια υποτίθετο ότι προέκυπτε από μία ανισορροπία μεταξύ των τεσσάρων σημαντικών υγρών του σώματος. Σύμφωνα με τον μύθο, ο Ιπποκράτης βοήθησε στην ίαση των Αθηναίων κατά τον Λοιμό των Αθηνών, ανάβοντας μεγάλες φωτιές ως «απολυμαντικά» και επιδιδόμενος σε άλλες θεραπευτικές αγωγές. Επιπλέον του έργου του στο πεδίο της ιατρικής, ανέπτυξε πρώιμες θεωρίες κληρονομικότητας σημαντικής επιρροής. Πιθανόν ο Ιπποκράτης να είχε μία ιδέα των Μεντελιανών και γενετικών παραγόντων στην κληρονομικότητα, επειδή επεσήμανε όχι μόνο πολλές από τις ενδείξεις της ασθένειας, αλλά επίσης ότι συμπτώματα μπορούσαν να εμφανιστούν μέσα σε μία οικογένεια ή κοινωνία, ή ακόμα σε διαδοχικές γενεές. Είκασε ότι «σπόροι» παράγονταν από διάφορα μέρη του σώματος και ότι μεταδίδονταν στον απόγονο κατά την διάρκεια της σύλληψης. Αυτές οι ιδέες ήταν παραπλήσιες με την μεταγενέστερη θεωρία της πανγένεσης του Δαρβίνου (κάθε μέρος του σώματος αντιπροσωπεύεται σε κάθε κύτταρο από μικροσκοπικούς κόκκους, που είναι οι βασικές μονάδες κληρονομικά μεταδιδομένου υλικού).

Ιπποκράτης και Δημόκριτος, από τον Pietersz Pieter Lastman (1583-1633)
Palais des Beaux-Arts Lille

Οι Αρχαίοι Έλληνες ανέπτυξαν σε πολύ μεγάλο βαθμό την συστηματική μελέτη της Βιολογίας. Βοήθησαν να τεθούν τα θεμέλια για όλες τις βιολογικές επιστήμες, συμπεριλαμβανομένης της Ζωολογίας, Γενετικής, Βοτανικής και Ανατομικής, συνεισφέροντας πολλές ιδέες, θεωρίες και ανακαλύψεις. Η Μύρτις έζησε σε μία εποχή όπου η βιολογία, καθώς και πολλές άλλες επιστήμες, μόλις ξεκινούσαν να καθιερώνονται.

Βιβλιογραφία

Barnes, J., 1982. The Presocratic Philosophers, Routledge Revised Edition.
Debernardi, A., E. Sala, G. D'Aliberti, G. Talamonti, A.F. Franchini, and M. Collice, 2010. Alcmaeon of Croton. Neurosurgery. 66:247-52.
Guthrie, W. K. C., 1962. A History of Greek Philosophy, Vol. I, Cambridge University Press.
Guthrie, W.K.C., 1969.  A History of Greek Philosophy, Vol. II, Cambridge University Press.
Guthrie, W. K.C., 1979.  A History of Greek Philosophy – The Presocratic tradition from Parmenides to Democritus, Cambridge University Press.
Lloyd, G. E. R., 1975. Alcmaeon and the early history of dissection, Sudhoffs Archiv, 59: 113-47.
Mayr, E., 1982. The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. The Belknap Press of Harvard University Press.Stathakou, N.P., G.P. Stathakou, S.G. Damianaki, E. Toumbis Ioannou, and N.G. Stavrianeas, 2007. Empedocles’ bio-medical comments: A precursor of modern science. History of Medicine Online, Priory Lodge Education Limited.
Taylor, C.C.W., 1999. The Atomists: Leucippus and Democritus: Fragments (Phoenix Supplementary Volumes). University of Toronto Press.