Ο Τρωικός πόλεμος στην ελληνική μυθολογία ήταν μια δεκαετής πολεμική σύγκρουση, των Ελλήνων[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11] (Αχαιοί ή Αργείοι ή Δαναοί στον Όμηρο) με τους Τρώες κάτω από τα τείχη της Τροίας. Η κύρια αφορμή του πολέμου ήταν η αρπαγή της Ελένης, της συζύγου του βασιλιά της Σπάρτης,Μενέλαου, από τον πρίγκιπα της Τροίας Πάρι. Ο πόλεμος αυτός είναι από το κύρια γεγονότα της Ελληνικής Μυθολογίας και αποτέλεσε πηγή αστείρευτης έμπνευσης για την αρχαία ελληνική λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένων και των έργων του Ομήρου: της Ιλιάδας, που εξιστορεί ένα χρονικό διάστημα από το τελευταίο έτος του πολέμου και της Οδύσσειας, που εξιστορεί το ταξίδι της επιστροφής στη πατρίδα του Οδυσσέα, ενός από τους Αχαιούς ηγέτες. Άλλα γεγονότα, σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο περιγράφονται στον τρωικό επικό κύκλο, από τον οποίο έχουν διασωθεί μόνο μικρά αποσπάσματα. Γεγονότα του πολέμου ενέπνευσαν επίσης την αρχαία ελληνική τραγωδία, την λατινική λογοτεχνία (Αινειάδα του Βιργίλιου) και πολυάριθμα νεώτερα έργα λογοτεχνίας, εικαστικών τεχνών και μουσικής (βλ. κεφ. 5 Τέχνες).
Τα αίτια του πολέμου ανάγονται στην θεϊκή διαμάχη μεταξύ Αθηνάς, Ήρας καιΑφροδίτης, την οποία προκάλεσε η Έριδα δίνοντάς τους ένα χρυσό μήλο με την αναγραφή στην ομορφότερη (τη καλλίστῃ) . Ο Δίας θέλοντας να δώσει λύση στην διαμάχη για το ποια αξίζει το μήλο, τις παρέπεμψε στον Τρώα πρίγκιπα Πάρι, που επέλεξε την Αφροδίτη. Ως ανταμοιβή για την κρίση του, η Αφροδίτη τον αντάμειψε κάνοντας την Ελένη την πιο όμορφη θνητή γυναίκα, να τον ερωτευθεί και να τον ακολουθήσει στην Τροία. Αμέσως μετά την αρπαγή της, ο Αγαμέμνονας, ο βασιλιάς των Μυκηνών και αδελφός του άντρα της Ελένης, Μενέλαου, ηγήθηκε γενικευμένης εκστρατείας των Ελλήνων και πολιόρκησε την Τροία για δέκα χρόνια. Μετά τον θάνατο πολλών ηρώων, όπως του Αχιλλέα και του Αίαντα του Τελαμώνιου καθώς και των Τρώων, Έκτορα και Πάρι, η πόλη αλώθηκε χάρη στο τέχνασμα του Δούρειου Ίππου. Η κατάληψη της πόλης από τους Αχαιούς συνοδεύτηκε από σφαγή και ολοσχερή της καταστροφή καθώς και από βεβήλωση των ιερών. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε την οργή των θεών, οι οποίοι εκδικήθηκαν πολλούς από τους επιζήσαντες Αχαιούς βασιλιάδες. Ελάχιστοι από αυτούς κατάφεραν να συνεχίσουν ειρηνικά τη ζωή τους στις πατρίδες τους. Οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι ο Τρώας ήρωας Αινείας, μετά την πτώση της πόλης κατέφυγε στο Λάτιο, στην ιταλική χερσόνησο και ότι θεωρείται πρόγονός τους.
Οι Αρχαίοι Έλληνες, πίστευαν ότι ο Τρωικός πόλεμος (όπως και τα περισσότερα γεγονότα της μυθολογίας) ήταν ιστορικό γεγονός που έλαβε μέρος τον 13ο ή το 12ο αιώνα π.Χ. και ότι η Τροία βρίσκονταν στην ασιατική πλευρά του Ελλησπόντου (Δαρδανέλια). Μόλις το 1870, ο Γερμανός αρχαιολόγος Ερρίκος Σλήμαν, μετά από ανασκαφές ανακάλυψε την μέχρι τότε, εντελώς μυθική, Τροία[12]. Σήμερα το σύνολο της αρχαιολογικής κοινότητας συμφωνεί ότι πράγματι η συγκεκριμένη τοποθεσία είναι η Τροία και ότι σίγουρα υπάρχει κάποιος ιστορικός πυρήνας, όσον αφορά τον πόλεμο. Το ερώτημα πλέον είναι κατά πόσο κάποια συγκεκριμένα γεγονότα και πρόσωπα που εξιστορούνται ήταν πραγματικά ή απλώς μυθεύματα. Ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι η χρονολογία που δίνει ο αρχαίος ιστορικός Ερατοσθένης: 1194-1184 π.Χ., είναι η πιο αντιπροσωπευτική, καθώς συμφωνεί και με αρχαιολογικά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι στην πόλη τότε ξέσπασε καταστροφική πυρκαγιά και συγκεκριμένα στο στρώμα VIIa της Τροίας[13].
Πηγές
Τα γεγονότα του Τρωικού πολέμου αναφέρονται σε αμέτρητα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και έχουν εμπνεύσει αναρίθμητα έργα τέχνης. Δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο συγγραφικό έργο που να εξιστορεί το σύνολο του πολέμου, από την αρχή ως το τέλος του. Παρόλα αυτά, υπάρχει ένα σύνολο έργων που δίνει ολοκληρωμένη εικόνα των γεγονότων, μολονότι ορισμένες πηγές μεταξύ τους έρχονται σε αντίθεση. Παραδοσιακά, τα πιο σημαντικά έργα θεωρούνται τα Ομηρικά Έπη, η Οδύσσεια και ιδιαίτερα η Ιλιάδα, δημιουργημένα τον 9ο ή τον 8ο αιώνα π.Χ.. Κάθε έπος όμως εξιστορεί μόνο μέρος των πολεμικών επιχειρήσεων. Η Ιλιάδα καλύπτει ένα μικρό διάστημα κατά το τελευταίο έτος του πολέμου, ενώ η Οδύσσεια επικεντρώνεται στην επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα του την Ιθάκη, αφού προηγήθηκε η άλωση της Τροίας.
Άλλα πτυχές του Τρωικού πολέμου εξιστορήθηκαν στον Επικό κύκλο, γνωστό και ως Κύκλια έπη: Κύκλια έπη: «Κύπρια Έπη», «Αιθιοπίς», «Μικρή Ιλιάδα», «Ιλίου πέρσις», «Νόστοι» και «Τηλεγονεία». Τα έργα αυτά δεν έχουν διασωθεί αυτούσια, παρά μόνο κάποια αποσπάσματα, παρόλα αυτά τα γεγονότα στα οποία αναφέρονται σε γενικές γραμμές, μας είναι γνωστά από την αποδιδόμενη στον Πρόκλο Χρηστομάθεια. Δεν είμαστε βέβαιοι για την πατρότητα των επών αυτών αν και παραδίδονται τα ονόματα των ποιητών τους. Έχουν υποστηριχθεί μόνο απόψεις ότι δημιουργήθηκαν τον 7ο ή 6ο αιώνα π.Χ., μετά την δημιουργία των ομηρικών επών. Θεωρείται ότι όλα τα παραπάνω έπη προέρχονται από προφορικές παραδόσεις, που είχαν διασωθεί με την μορφή ποιημάτων μέσω των ραψωδών της γεωμετρικής και αρχαϊκής περιόδου ή και πεζών αφηγήσεων. Ένας άλλος παράγοντας που βοήθησε στην αποτύπωση των γεγονότων ήταν και οι τέχνες, ιδιαίτερα με την απεικόνιση σκηνών στα αγγεία της εποχής.
Κατά την κλασική αρχαιότητα πολύ ιστορικοί, δραματουργοί και λογοτέχνες εμπνεύστηκαν από τον Τρωικό πόλεμο. Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί της αρχαιότητας: Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης συνέθεσαν πολλά έργα βασισμένα σε περιστατικά του Τρωικού κύκλου. Η Αινειάδα του Λατίνου ποιητή Βιργίλιου, έπος του τέλους του 1ου π.Χ. αιώνα, αφηγείται τις περιπέτειες του Τρώα ήρωα Αινεία, μυθολογικού ιδρυτή ή προγόνου των ιδρυτών της Ρώμης, μετά την πτώση της Τροίας. Στο βιβλίο ΙΙ, που θεωρείται ότι βασίστηκε στην «Ιλίου πέρσιν», αναφέρονται τα σχετικά με την άλωση της πόλης από τους Έλληνες.
Χρονολόγηση
Από διαφορετικούς συγγραφείς έχουν διατυπωθεί διαφορετικά έτη: κατά τον Έφορο από την Κύμη το 1135 π.Χ[14], τον Σωσίβιο το 1172 π.Χ[15], τον Ερατοσθένη το 1184/83 π.Χ[16], τον Τιμαίο ο 1193 π.Χ[17], το Πάριο χρονικό το 1209 π.Χ[18] ή τον Ηρόδοτο το 1250 π.Χ[19].
Γενικά υπάρχουν πολλές θεωρίες και σύγχυση σε σχέση με το γεγονός. Ίσως να έγιναν περισσότεροι από ένας Τρωικοί Πόλεμοι: Η γεωστρατηγική θέση της Τροίας κοντά στην έξοδο του Ελλησπόντου και ο ανταγωνισμός των γύρω δυνάμεων (πραγματικά αίτια του ή των πολέμων) για τον έλεγχό τους δικαιολογεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο, όπως και οι περισσότερες από μια καταστροφές και επανεποικήσεις που δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής, όπου έχουν ανακαλυφθεί περισσότερες από εννιά Τροίες χτισμένες η μια στα ερείπια της άλλης.
Ο Τρωικός Πόλεμος είναι ουσιαστικά μια γενικευμένη σύρραξη, προφανώς για τον έλεγχο της πολύ σημαντικής γεωστρατηγικής/γεωπολιτικήςπεριοχής.
Ο Μύθος
Το μήλο της Έριδος και η κρίση του Πάρη
Ο Δίας έμαθε είτε από την Θέμιδα ή τον Προμηθέα, μετά την απελευθέρωσή του από τον Ηρακλή, ότι όπως ο πατέρας του Κρόνος, θα εκθρονιστεί και αυτός από κάποιον γιο του. Μία άλλη εκδοχή αναφέρει ότι ένας γιος της θαλάσσιας θεότητας Θέτιδας, την οποία ο Δίας ερωτεύθηκε, θα γίνονταν σπουδαιότερος από τον πατέρα του. Για έναν από τους λόγους αυτούς η Θέτις παντρεύτηκε τον ηλικιωμένο θνητό βασιλιά Πηλέα, γιο του Αιακού, είτε μετά από προτροπή του Δία είτε από επιθυμία της Ήρας. Όλοι οι θεοί ήταν προσκεκλημένοι στον γάμο, και έφεραν δώρα εκτός από την Έριδα, η οποία με διαταγή του Δία δεν της επετράπη να προσεγγίσει, επειδή προκαλούσε πάντα διχόνοιες και αναστάτωση. Η Έριδα προσβεβλημένη, πέταξε προς το χώρο του γάμου ένα χρυσό μήλο (το μήλον της έριδος) το οποίο έγραφε: προς την ομορφότερη. Το μήλο το διεκδίκησαν η Ήρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη.
Η διαμάχη τους ήταν ιδιαίτερα έντονη και κανείς άλλος θεός δεν διακινδύνευε να εκφράσει γνώμη υποστηρίζοντας κάποια από τις τρεις, γιατί θα προκαλούσε την οργή των υπόλοιπων δύο. Τελικά, ο Δίας διέταξε τον Ερμή να οδηγήσει τις θεές στον Πάρη, τον πρίγκιπα της Τροίας. Ο Πάρις τότε ζούσε σαν βοσκός στο όρος Ίδη και δεν γνώριζε για την βασιλική του καταγωγή, επειδή τον είχε παρατήσει από βρέφος η οικογένεια του, λόγω χρησμού που ανέφερε ότι θα προκαλούσε την καταστροφή της πόλης. Οι θεές εμφανίστηκαν μπροστά του γυμνές και επειδή δεν ήταν σε θέση να επιλέξει, του πρότειναν δώρα σε περίπτωση που επιλέξει την καθεμία: η Αθηνά θα του προσέφερε σοφία και επιδεξιότητα στη μάχη, η Ήρα ηγετικές ικανότητες και να καθοδηγεί τα πλήθη, ενώ η Αφροδίτη του προσέφερε την αγάπη της ομορφότερης γυναίκας του κόσμου, της ωραίας Ελένης, βασίλισσας της Σπάρτης. Ο Πάρις έδωσε το μήλο στην Αφροδίτη. Μετέπειτα επέστρεψε στην Τροία όπου τον αναγνώρισε η οικογένειά του ως μέλος της.
Εν τω μεταξύ ο Πηλέας και η Θέτις έκαναν ένα γιο και τον ονόμασαν Αχιλλέα. Σύμφωνα με χρησμό ο Αχιλλέας ή θα πέθαινε γέρος και θα ζούσε ήσυχη ζωή ή νέος στο πεδίο της μάχης, αλλά θα αποκτούσε αθανασία καθώς τα κατορθώματά του θα εξιστορούνταν δια μέσου των αιώνων. Όταν ο Αχιλλέας ήταν εννιά ετών, ο μάντης Κάλχας προέβλεψε ότι η Τροία δεν θα έπεφτε ξανά χωρίς την βοήθειά του. Κάποιες πηγές αναφέρουν ότι η Θέτις προσπάθησε να τον κάνει αθάνατο ενώ ήταν βρέφος: κάθε βράδυ τον έβαζε πάνω από την φωτιά για να κάψει την θνητή σάρκα του και κάθε μέρα τον άλειφε με αμβροσία. Όμως όταν ο Πηλέας το ανακάλυψε την απέτρεψε από φόβο μην πεθάνει. Κάποια άλλη πηγή αναφέρει ότι η Θέτις έλουσε τον Αχιλλέα στην Στύγα , στον Κάτω Κόσμο κάνοντάς τον αθάνατο στα σημεία που τον άγγιξε το νερό του ποταμού. Επειδή τον κρατούσε από τις πτέρνες, αυτό το σημείο παρέμεινε ευάλωτο (Αχίλλειος πτέρνα). Καθώς ενηλικιωνόταν έγινε ένας από τους πιο ικανούς πολεμιστές. Λόγω της προφητείας του Κάλχα, η Θέτις έκρυψε τον Αχιλλέα στην Σκύρο, στο παλάτι του βασιλιά Λυκομήδη, ντυμένο γυναικεία για να μην αναγνωριστεί.
Η αρπαγή της ωραίας Ελένης
Η πιο όμορφη γυναίκα στον τότε κόσμο θεωρούνταν η Ελένη, μια από τις κόρες του Τυνδάρεω, βασιλιά της Σπάρτης. Η μητέρα της Λήδα, είχε ξελογιαστεί από τον Δία, μεταμορφωμένο σε κύκνο, για αυτό και ορισμένες πηγές αναφέρουν τον Δία ως πατέρα της. Η Ελένη, λόγω της εξαιρετικής ομορφιάς της είχε πλήθος μνηστήρων, αλλά ήταν απρόθυμη να επιλέξει κάποιον από φόβο μην προκαλέσει την οργή των υπόλοιπων.
Τελικά, ένας μνηστήρας της, ο Οδυσσέας της Ιθάκης, πρότεινε ένα τρόπο να επιλυθεί το θέμα. Πρότεινε όλοι οι μνηστήρες να υπερασπιστούν τον γάμο της Ελένης με κάθε κόστος, ανεξαρτήτως ποιον θα επιλέξει η ίδια. Οι μνηστήρες της τελικά ορκίστηκαν να τηρήσουν αυτό τον όρο ως προϋπόθεση για την πιθανότητα να επιλεχθούν σύζυγοι της Ελένης.
Ο Τυνδάρεως τελικά επέλεξε τον Μενέλαο, η επιλογή του έγινε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, καθώς κατείχε πλούτη και δύναμη. Μάλιστα την υποψηφιότητά του δεν την υπέβαλε ο ίδιος, αλλά ο αδερφός του Αγαμέμνονας για λογαριασμό του. Ο Μενέλαος διαδέχτηκε με τον γάμο του με την Ελένη τον Τυνδάρεω στο θρόνο της Σπάρτης. Εν συνεχεία ισχυροποιήθηκε και η θέση του Αγαμέμνονα, ο οποίος παντρεύτηκε την αδελφή της Ελένης, Κλυταιμνήστρα και ανακατέλαβε τον θρόνο των Μυκηνών.
Και ήρθε η ώρα να εκπληρωθεί η υπόσχεση της Αφροδίτης. Ενώ ο Μενέλαος, βρίσκονταν κατά μία εκδοχή στην Κρήτη για να κηδέψει τον αδερφό το Κρατεό, ο Πάρις, φιλοξενούμενος του Μενέλαου ή κατ' άλλους αρχηγός στόλου κατά της Ελλάδος, απήγαγε με την βοήθεια της Αφροδίτης την Ελένη με την θέλησή της (κατά άλλη εκδοχή με τη βία αρχικά) και έπλευσε προς την Τροία έχοντας αρπάξει και τους θησαυρούς του Μενέλαου. Η Ήρα προσπάθησε να τους εμποδίσει προκαλώντας τρικυμίες, οι οποίες οδήγησαν τους δύο ερωτευμένους στην Αίγυπτο. Ο μύθος της ωραίας Ελένης αποδίδεται πιθανότατα στον ποιητή Στησίχορο, τον 6ο αιώνα π.Χ.. Το πλοίο τελικά έφτασε στην Τροία, αφού πέρασε από τη Σιδώνα της Φοινίκης.
Η απαγωγή της Ελένης από τον Πάρη δεν ήταν το μόνο παρόμοιο γεγονός στον κόσμο της Ελληνικής Μυθολογίας. Παλαιότερα, η Ιώ απήχθη από τις Μυκήνες, η Ευρώπη από την Φοινίκη, ο Ιάσονας απήγαγε την Μήδεια από την Κολχίδα, η Τρωάδα Ισιώνη είχε απαχθεί από τον Ηρακλή, ο οποίος την είχε προσφέρει στον Τελαμώνα της Σαλαμίνας. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο Πάρις δεν ανέμενε κάποια εκδίκηση από τον Μενέλαο, καθώς ούτε και οι παλαιότερες απαγωγές είχαν προκαλέσει σοβαρές αντιδράσεις. Κατά την μυθολογία η Τροία είχε πολιορκηθεί και κατακτηθεί και παλαιότερα, από τον Ηρακλή, ο οποίος αμέσως μετά έβαλε στον θρόνο της τον νεαρό τότε Πρίαμο.
.png "English"){kind=small}
