Συρακούσες

Οι Συρακούσες (αρχαία ελληνικά: Συρακοῦσαι, Λατινικά: Syracusae, Ιταλικά:Siracusa) είναι πόλη της Ιταλίας στην ανατολική ακτή της Σικελίας. Ιδρύθηκε από τους αρχαίους Έλληνες το 734 ή το 733 π.Χ. και συγκεκριμένα από Κορίνθιους και Τενεάτες αποίκους. Ήταν η σημαντικότερη πόλη της Μεγάλης Ελλάδας και μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες ελληνικές πόλεις. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο (Σικελική εκστρατεία 415-413 π.Χ.) δέχτηκαν και απέκρουσαν την επίθεση των Αθηναίων. Στη συνέχεια εξελίχθηκαν ως μια από τις ακμαιότερες, πλουσιότερες και δυνατότερες ελληνικές πόλεις της Σικελίας μέχρι την υποδούλωσή της στους Ρωμαίους το 212 π.Χ. Ο Κικέρωνας την αποκάλεσε «Ωραιοτάτην και καταστόλιστον πόλιν». Τα εντυπωσιακά ερείπια του κέντρου της αρχαίας πόλης αποτελούν μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.
Στη Νοτιοανατολική Σικελία, σώζονται ακόμη μέχρι σήμερα, τα ερείπια των Συρακουσών. Περιτριγυρισμένες από ισχυρότατα τείχη που είχαν μήκος 28 χλμ., οι Συρακούσες στολίζονταν από θαυμάσια ανάκτορα, όπως αυτό του Ιέρωνα, περίφημους ναούς της Αρτέμιδας και της Αθηνάς από την κρήνη Αρέθουσα και το περίφημο θέατρο των Συρακουσών, αριστούργημα αρχιτεκτονικής και ακουστικής. Τα νομίσματά της, που σώθηκαν, είναι αληθινά καλλιτεχνήματα.

Ιστορία της αρχαίας πόλης

Οι Συρακούσες ιδρύθηκαν το 734 ή 733 π.Χ. από τους Κορίνθιους αποίκους με οικιστή τον Αρχία. Η πόλη αρχικά χτίστηκε στο νησί Ορτυγία, στη θέση εγκατάστασης γηγενών Σικελών, τους οποίους εξεδίωξαν οι Έλληνες, και στη συνέχεια επεκτάθηκε στην απέναντι ακτή.^[1] Τον επόμενο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε ιδρύοντας αρκετές αποικίες στην νοτιοανατολική Σικελία, όπως οι Άκραι, ο Έλωρος και η Καμάρινα. Στα χρόνια αυτά που συνοδεύτηκαν με μεγάλη οικονομική ακμή των Συρακουσών, η πόλη ταράχτηκε από σφοδρές διαμάχες ανάμεσα στους ευγενείς και τους υποδουλωμένους ντόπιους.

Η περίοδος του Γέλωνα και των διαδόχων του

Το 485 π.Χ. ο Γέλων ο τύραννός της Γέλας κατέλαβε τις Συρακούσες και ανέλαβε την εξουσία σ’ αυτές. Στην θέση του, τύραννο της Γέλας, άφησε τον αδερφό του Ιέρωνα. Ο Γέλων είχε ήδη παντρευτεί την κόρη του Θήρωνα, τυράννου του Ακράγαντα. Με την κίνηση αυτή εξασφάλισε την συμμαχία της άλλης ισχυρής ελληνικής πόλης της νότιας Σικελίας. Με την δραστηριότητα που ανέπτυξε κατάφερε να δημιουργήσει έναν ισχυρό συνασπισμό πόλεων ο οποίος περιλάμβανε τις τρεις ισχυρότερες πόλεις της νοτιοδυτικής Σικελίας, τις Συρακούσες, την Γέλα και τον Ακράγαντα. Ο ισχυρός αυτός συνασπισμός οδηγήθηκε τελικά σε σύγκρουση με τους Καρχηδόνιους. Η καθοριστική σύγκρουση έγινε στην πόλη Ιμέρα της βόρειας Σικελίας, το 480 π.Χ.. Στην μάχη της Ιμέρας οι δυνάμεις των Συρακούσιων και του Ακράγαντα νίκησαν τους Καρχηδόνιους αναστέλλοντας τα σχέδια των τελευταίων για κατάληψη του νησιού για περίπου έναν αιώνα.
Ο Γέλων πέθανε το 478 π.Χ. και τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Ιέρωνας^[2] ο οποίος ισχυροποίησε ακόμα περισσότερο το κράτος των Συρακουσών. Συμμαχώντας με την πόλη Κύμη νίκησε τους Τυρρήνους πειρατές στην ναυμαχία της Κύμης το 474 π.Χ.
Ο Ιέρωνας πέθανε το 467 π.Χ. και τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Θρασύβουλος. Ο Θρασύβουλος δεν είχε τις ικανότητες των προκατόχων του και καθαιρέθηκε με επανάσταση έναν χρόνο μετά.^[3] Μετά την πτώση της τυραννίας, κυριάρχησε στην πόλη η δημοκρατική παράταξη. Μεταξύ του 458 και 452 π.Χ. οι γηγενείς κάτοικοι της Σικελίας, οι Σικελοί δημιούργησαν ένα ισχυρό κράτος στο εσωτερικό του νησιού και κυρίευσαν ορισμένες ελληνικές και Καρχηδονιακές πόλεις των παραλίων. Οι Συρακούσες κατάφεραν να διαλύσουν το κράτος των Σικελών και να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στις περιοχές τους. Το 445 π.Χ. οι Συρακούσιοι κατέλαβαν και τον Ακράγαντα αποκτώντας τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος του νησιού. Πολλές Σικελικές πόλεις δυσαρεστημένες από την ηγεμονία των Συρακουσών οδηγήθηκαν σε συμμαχία με την Αθήνα. Η Αθήνα αναμίχθηκε στα γεγονότα της Σικελίας το 427 π.Χ στέλνοντας μία μικρή δύναμη να βοηθήσει το Ρήγιο και τους Λεοντίνους που απειλούνταν από τις Συρακούσες. Το 416 π.Χ. με αφορμή την βοήθεια που ζήτησε η πόλη Έγεστα από την Αθήνα για να προστατευτεί από τις επιθέσεις του γειτονικού Σελινούντα, οργανώθηκε από την Αθήνα η μεγάλη Σικελική εκστρατεία. Οι Αθηναίοι πολιόρκησαν τις Συρακούσες όμως μετά την παρέμβαση των Σπαρτιατών οι Αθηναίοι ηττήθηκαν και 7.000 Αθηναίοι αιχμαλωτίστηκαν.

Η περίοδος του Διονύσιου του Πρεσβύτερου

Ερείπια τειχών της εποχής του Διονύσιου

Η Έγεστα μετά την αποτυχία των Αθηναίων να τις προσφέρουν βοήθεια στράφηκε στους Καρχηδόνιους. Αυτοί ανταποκρίθηκαν στέλνοντας έναν μεγάλο στρατό με τον στρατηγό Αννίβα. Οι Καρχηδόνιοι εκστράτευσαν στην Σικελία το 409 π.Χ. και κατέλαβαν τον Σελινούντα, την Ιμέρα και τον Ακράγαντα. Οι Συρακούσιοι μπροστά στον κίνδυνο εξέλεξαν στρατηγό τον Διονύσιο. Αυτός αποκτώντας τον απόλυτο έλεγχο του στρατού κατέλαβε την εξουσία και έγινε τύραννος (406 π.Χ.). Ο Διονύσιος στην συνέχεια κατέλαβε πόλεις της ανατολικής Σικελίας καταφέρνοντας να ελέγξει το μεγαλύτερο μέρος του ανατολικού τμήματος του νησιού. Στις επιχειρήσεις αυτές κατέστρεψε ολοσχερώς την Νάξο. Το 398 π.Χ. εκστράτευσε κατά των Καρχηδονιακών βάσεων της Σικελίας και κατάφερε να καταλάβει την Καρχηδονιακή πόλη Μοτύη. Μετά από αυτές τις εξελίξεις οι Καρχηδόνιοι έστειλαν στρατό στην Σικελία, κατέλαβαν την Μεσσήνη και στην συνεχεια πολιορκησαν τις ίδιες τις Συρακούσες. Οι Συρακούσιοι ενισχυόμενοι με τριάντα πλοία από τους Σπαρτιάτες απέκρουσαν τους Καρχηδόνιους και τους νίκησαν στην θάλασσα. Ακολούθησε στην συνέχεια αντεπίθεση των Συρακουσών και ανάκτηση πολλών περιοχών που είχαν χαθεί στον πρόσφατο πόλεμο. Άλλες δύο επιχειρήσεις των Συρακουσών να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στην Σικελία απέτυχαν και οι Συρακούσες απέκτησαν σταδιακά τον έλεγχο του μεγαλύτερου τμήματος της Σικελίας. Ο Διονύσιο ενισχυμένος επέκτεινε τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις και στην νότια Ιταλία καταλαμβάνοντας την πόλη Καυλωνία και υποτάσσοντας το Ρήγιο. Ο Διονύσιος συγκρούστηκε πάλι με τους Καρχηδόνιους και κατάφερε να ανακτήσει τον Σελινούντα.

Η εκστρατεία του Τιμολέοντα

Ο Διονύσιο πέθανε το 367 π.Χ. και τον διαδέχτηκε ο γιος του Διονύσιος ο Νεότερος. Ο Διονύσιος ο Νεότερος δεν διέθετε τις ικανότητες του πατέρα του με αποτέλεσμα δώδεκα χρόνια μετά να ανατραπεί από τον στρατηγό Δίωνα και να καταφύγει στους Επιζεφύριους Λοκρούς. Ο Δίωνας δολοφονήθηκε έναν χρόνο μετά από έναν ηγέτη των αντιπάλων του, τον Κάλλιπο. Αυτός δεν διατηρήθηκε πολύ καιρό στην εξουσία και δολοφονήθηκε δύο χρόνια μετά. Ακολούθησε τότε στις Συρακούσες μία περίοδος αναρχίας που είχε ως αποτέλεσμα το 346 π.Χ. να ξαναπάρει την εξουσία της πόλης ο Διονύσιος ο Νεότερος. Οι εξόριστοι Συρακούσιοι τότε ζήτησαν από την μητρόπολή τους την Κόρινθο να τους βοηθήσει να διώξουν τον τύραννο και η Κόρινθος ανταποκρίθηκε στέλνοντας στρατό με επικεφαλής τον ναύαρχο Τιμολέοντα. Πριν οι δυνάμεις του Τιμολέοντα φτάσουν στην Σικελία ο τύραννος των Λεοντίνων Ικέτας κατέλαβε τις Συρακούσες και περιόρισε τον Διονύσιο στο νησί Ορτυγία. Ο Τιμολέων με τις δυνάμεις του νίκησε τον Ικέτα ενώ κατέλαβε και την Ορτυγία συλλαμβάνοντας τον Διονύσιο. Στην συνέχεια ανέλαβε την εξουσία της πόλης και άρχισε την ανασυγκρότησή της (343 π.Χ.). Το 339 π.Χ. οι Καρχηδόνιοι επιχείρησαν πάλι εκστρατεία στην Σικελία. Ο Τιμολέων τους αντιμετώπισε στον Κρίμησο ποταμό και τους νίκησε απωθώντας τους. Στην συνέχεια στράφηκε κατά κάποιων τυράννων ελληνικών πόλεων, ορισμένοι απ’ τους οποίους είχαν συμμαχήσει με τους Καρχηδόνιους και τους εκτέλεσε ή τους εκθρόνισε. Οι Καρχηδόνιοι μετά την ήττα και των τελευταίων συμμάχων τους στην Σικελία αναγκάστηκαν να κλείσουν ειρήνη με τον Τιμολέοντα. Ο Τιμολέων πέθανε το 337 π.Χ. έχοντας πετύχει να απωθήσει τους Καρχηδόνιους και να ισχυροποιήσει τις Συρακούσες

Η περίοδος του Αγαθοκλή

Το 316 π.Χ. ανέλαβε την εξουσία ο Αγαθοκλής ο οποίος μετέτρεψε το πολίτευμα σε τυραννία. Ο Αγαθοκλής απέβλεπε στην δημιουργία ενός ισχυρού κράτους με κέντρο τις Συρακούσες και σύντομα στράφηκε κατά των Καρχηδονίων που ήταν το ισχυρότερο εμπόδιο στις φιλοδοξίες του. Αφού απέτυχε να τους νικήσει στην Σικελία αποφάσισε να μεταφέρει τον πόλεμο στην Αφρική. Συμμάχησε με τον τύραννο της Κυρήνης Οφέλλα και εκστράτευσε στα εδάφη της Καρχηδόνας. Αφού κατέλαβε κάποιες πόλεις διέκοψε την εκστρατεία και επέστρεψε στην Σικελία γιατί ο Οφέλλας σταμάτησε να τον στηρίζει και επιπλέον είχε επαναστατήσει η πόλη του Ακράγαντα στην Σικελία. Με την επιστροφή του συνέχισε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Σικελία καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού. Στην συνέχεια στράφηκε κατά των Βρέττιων της Νότιας Ιταλίας προσαρτώνας έναν τμήμα στο κράτος του. Ο Αγαθοκλής πέθανε το 289 π.Χ. έχοντας δημιουργήσει ένα μεγάλο κράτος. Μετά τον θάνατο του Αγαθοκλή το κράτος των Συρακουσών εξασθένησε και αντιμετώπισε νέες εισβολές των Καρχηδόνιων. Μπροστά στον νέο κίνδυνο οι ελληνικές πόλεις της Σικελίας κάλεσαν για βοήθεια τον Πύρρο που εκείνη την περίοδο πραγματοποιούσε εκστρατεία στην Κάτω Ιταλία. Ο Πύρρος νίκησε τους Καρχηδόνιους οι οποίοι είχαν φτάσει πάλι να απειλούν τις Συρακούσες, κατέλαβε την πόλη τους Έρυξ και τους περιόρισε στην πόλη Λιλύβαιο στα δυτικά του νησιού. Στην συνέχεια όμως εκδήλωσε ηγεμονικές διαθέσεις με αποτέλεσμα να στραφούν πολλές Σικελικές πόλεις εναντίον του. Μετά την δημιουργία εχθρικού κλίματος στην Σικελία εναντίον του ο Πύρρος αποχώρησε και συνέχισε τις επιχειρήσεις του στην Κάτω Ιταλία.

Η περίοδος του Ιέρωνα και η πτώση των Συρακουσών

Μετά την αποχώρηση του Πύρρου οι Συρακούσες πέρασαν σε μία περίοδο πολιτικής αστάθειας που έληξε το 275 π.Χ. με την αναρρίχηση στην εξουσία του Ιέρωνα ο οποίος επέβαλλες τυραννικό καθεστώς^[6]. Ο Ιέρωνας αρχικά αντιμετώπισε τους Μαμερτίνους, μίας ομάδας μισθοφόρων από την Καμπανία της Κάτω Ιταλίας, οι οποίοι είχαν καταλάβει την Μεσσήνη και πραγματοποιούσαν επιδρομές στις γύρω περιοχές. Για να τους αντιμετωπίσει έκλεισε συμμαχία με τους Καρχηδόνιους και μετά από μία σειρά επιχειρήσεων κατάφερε να τους περιορίσει. Τότε αυτοί αναγκάστηκαν να ζητήσουν την βοήθεια της Ρώμης. Η εμπλοκή της Ρώμης στην Σικελία οδήγησε στον πρώτο Καρχηδονιακό πόλεμο. Ο Ιέρωνας στο διάστημα αυτό έκλεισε ειρήνη με την Ρώμη και κατάφερε να διατηρήσει τις κτήσεις του. Στην συνέχεια συμμάχησε με την Ρώμη.^[7] Ο Ιέρωνας πέθανε το 215 π.Χ .και τον διαδέχτηκε ο γιος του Ιερώνυμος ο οποίος δολοφονήθηκε ένα χρόνο μετά. Μετά τον θάνατο και του διαδόχου του Ιέρωνα η στάση της πόλης έγινε εχθρική προς τη Ρώμη. Οι Ρωμαίοι τότε πολιόρκησαν τις Συρακούσες και τις κατέλαβαν το 212 π.Χ. μετά από πολιορκία ενός έτους. Με την κατάληψη της πόλης, σκότωσαν τον μεγάλο μαθηματικό και μηχανικό της αρχαιότητας Αρχιμήδη, ο οποίος κατασκευάζοντας ειδικές μηχανές είχε ενισχύσει την άμυνα των Συρακουσών.

Χρονολόγιο

Έτος (π.Χ.)	Γεγονός
733	Ίδρυση των Συρακουσών από Κορίνθιους αποίκους
599	Ίδρυση της Καμάρινας από τους Συρακούσιους στην νοτιοανατολική Σικελία
485	Ο Γέλων καταλαμβάνει τις Συρακούσες και εγκαθιστά τυραννικό καθεστώς
478 - 467	Περίοδος διακυβέρνησης του Ιέρωνα Α΄
415 - 413	Οι Αθηναίοι πραγματοποιούν την Σικελική εκστρατεία
406 - 367	Περίοδος του Διονύσιου του Πρεσβύτερου
344	Έναρξη της εκστρατείας του Τιμολέοντα
316-289	Περίοδος του Αγαθοκλή
277	Έναρξη της εκστρατείας του Πύρρου στην Σικελία
275-215	Περίοδος του Ιέρωνα Β΄
212	Κατάκτηση των Συρακουσών από τους Ρωμαίους

Σημαντικοί Συρακούσιοι

• Αρχιμήδης (287 π.Χ.-212 π.Χ.), μαθηματικός και μηχανικός, θεωρείται ο μεγαλύτερος της αρχαιότητας
• Κόρακας, ρήτορας του 5ου αιώνα π.Χ.
• Έκφαντος, πυθαγόρειος φιλόσοφος
• Ικέτας, πυθαγόρειος φιλόσοφος
• Φίλιστος, ιστορικός του 4ου αιώνα π.Χ. γνωστός για το έργο του Σικελικά