ΑΛΩΣΗ της Κωνσταντινουπολης Μερος Γ

Οι Οθωμανοί προ των τειχών

 

Τα πρώτα οθωμανικά αποσπάσματα έκαναν την εμφάνιση τους στις 2 Απριλίου, ενώ ολόκληρο το στράτευμα έφτασε σταδιακά έξω από τα τείχη της πόλης εως στις 5 Απριλίου. Την ίδια ημερομηνία έφτασε και ο σουλτάνος με τις τελευταίες μονάδες και αμέσως απέκλεισε την πόλη από στεριά και θάλασσα^[23].
Όσον αφορά την διάταξη των αντιπάλων, ο αυτοκράτορας με τα καλύτερα στρατεύματά του ανέλαβε την υπεράσπιση του μεσαίου τμήματος των χερσαίων τειχών (Μεσοτειχίου), που ήταν και τα πιο ευπρόσβλητα, γιατί σ΄ εκείνο το σημείο τα διέσχιζε κάθετα ο χείμαρρος Λύκος. Απέναντί του τάχθηκε ο σουλτάνος με τους γενίτσαρους και άλλες επίλεκτες μονάδες, καθώς και το μεγάλο κανόνι που κατασκεύασε ο Ουρβανός^[24].

Η διάταξη των αντιπάλων

Αριστερά του αυτοκράτορα, προς την Προποντίδα, ήταν ο Καττενάο με τα γενοβέζικα στρατεύματά του, ο Θεόφιλος Παλαιολόγος, ο οποίος μαζί με μερικούς βυζαντινούς φιλούσε την πύλη των Πηγών, ο Φίλιππος Κονταρίνι που ήταν υπεύθυνος για το τμήμα από την πύλη των Πηγών μέχρι τη Χρυσή πύλη, στην οποία ήταν ο Γενοβέζος Μανουήλ, ενώ λίγο πιο κάτω, δίπλα στα θαλάσσια τείχη, ήταν ο Δημήτριος Καντακουζηνός. Απέναντί τους οι Οθωμανοί παρέταξαν τα μικρασιατικά στρατεύματα υπό τον Ισάκ πασά^[25].
Δεξιά του αυτοκράτορα, προς τον Κεράτιο Κόλπο, στο τμήμα των τειχών που ονομάζονταν Μυριάνδριον παρατάχθηκε ο Ιουστιννιάνης, ο οποίος λίγο μετά μετακινήθηκε στο σημείο που ήταν ο αυτοκράτορας. Αντικαταστάθηκε από ένα τμήμα υπό τους αδελφούς Μποκκιάρντι. Πιο πάνω, στο παλάτι των Βλαχερνών, εγκαταστάθηκε ο Βενετός βάιλος Μιννότο, ενώ ένας συμπατριώτης του, ο Τεόντορο Καρίστο, στρατοπέδευσε μαζί με τους άντρες του στο τμήμα των τειχών μεταξύ της πύλης Καλιγαρίας και του Θεοδοσιανού τείχους. Ο αρχιεπίσκοπος Λεονάρδος μαζί με τους αδελφούς Λανγκάσκο ήταν πίσω από την τάφρο στο σημείο που κατέληγε στον Κεράτιο. Όλοι αυτοί είχαν να αντιμετωπίσουν τα ευρωπαϊκά στρατεύματα των Οθωμανών, υπό τον Καρατζά πασά.^[26]
Τα θαλάσσια τείχη υπεράσπιζαν από την πλευρά της Προποντίδας ο Τζιάκομο Κονταρίνι που φιλούσε την περιοχή του Στουδίον. Δίπλα του υπήρχε ένα τμήμα από Έλληνες καλόγερους. Στο λιμάνι του Ελευθερίου ήταν ο πρίγκιπας Ορχάν με τους Τούρκους του, ενώ στο ανατολικό παράλιο της Προποντίδας εγκαταστάθηκαν άντρες της καταλανικής παροικίας υπό τον Περέ Χούλια. Ο καρδινάλιος Ισίδωρος με 200 τοξότες υπεράσπιζε το ακρωτήριο της ακρόπολης. Τις ακτές του Κερατίου κόλπου φιλούσαν 700 Βενετοί και Γενοβέζοι ναύτες υπό τον Γκαμπριέλε Τρεβιζάνο. Στον Αλβίζο Ντιέντο παραχωρήθηκε η διοίκηση των πλοίων που ήταν στον κόλπο. Απέναντί τους είχαν τον Ζαγανός πασά με ένα τμήμα του Οθωμανικού στρατού, το οποίο παρατάχθηκε στο σημείο οπού τα χερσαία τείχη ενώνονταν με τα τείχη του Κεράτιου. Μέσα στην πόλη υπήρχαν δύο αποσπάσματα ως εφεδρεία: ένα υπό τον Λουκά Νοταρά, που στάθμευε στην συνοικία της Πέτρας, και το άλλο, υπό τον Νικηφόρο Παλαιολόγο, κοντά στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων.^[27]
Στις 6 Απριλίου κηρύχθηκε επίσημα η πολιορκία από τον Μωάμεθ Β', αφού πρώτα, σύμφωνα με τα έθιμα της εποχής, η πρόταση του για να παραδοθεί η πόλη υποσχόμενος ότι θα σέβονταν την ζωή και την περιουσία των κατοίκων, απορρίφθηκε από τους βυζαντινούς^[28]. Αμέσως ξεκίνησε ο κανονιοβολισμός, με αποτέλεσμα ένα τμήμα των τειχών κοντά στη Χαρίσια πύλη να καταστραφεί, όμως οι υπερασπιστές κατάφεραν να το επισκευάσουν γρήγορα. Ταυτόχρονα οι Οθωμανοί άρχισαν εργασίες για να παραγεμίσουν την τάφρο, ώστε σε περίπτωση ρήγματος των τειχών να μπορούν να επιτεθούν με ευκολία. Επίσης αναλήφθηκαν υπονομευτικές εργασίες εναντίον των τμημάτων των τειχών που το έδαφος ήταν κατάλληλο. Στην θάλασσα τα πλοία έκαναν την πρώτη τους επίθεση, πιθανόν στις 9 Απριλίου, χωρίς επιτυχία, με αποτέλεσμα ο Μπαλτόγλου να περιμένει την άφιξη της μοίρας του Ευξείνου για να σχεδιάσει νέες επιχειρήσεις^[29]. Το διάστημα μεταξύ 6 με 11 Απριλίου ο Μωάμεθ πήρε μερικά στρατεύματα και κυρίευσε δύο φρούρια που υπήρχαν έξω από την πόλη, το Θεράπειο και Στουδίου, ενώ την ίδια περίοδο ο Μπαλτόγλου επιτέθηκε και κατέλαβε τα Πριγκιπόνησα^[30].
Στις 12 κατέφθασε ο τουρκικός στόλος από την Καλλίπολη και αγκυροβόλησε στο Διπλοκιόνιο. Ήταν ο πρώτος πραγματικά αξιόμαχος στόλος που είχαν αποκτήσει οι Οθωμανοί. Την ίδια μέρα ξεκίνησε ο βομβαρδισμός με τα κανόνια, που συνεχίστηκε αδιάκοπα σε όλο το διάστημα της πολιορκίας^[31]. Οι Βυζαντινοί δεν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα δικά τους κανόνια, που άλλωστε ήταν πολύ κατώτερα από τα τουρκικά, τα οποία είχαν τοποθετήσει πάνω στα τείχη για να βάλλουν εναντίον των πολιορκητών, αλλά γρήγορα διαπίστωσαν ότι κάθε βολή τους προκαλούσε ρωγμές στα ίδια τα τείχη^[32]. Ωστόσο η άμυνα τις πρώτες βδομάδες διεξάγονταν με επιτυχία.
Την νύχτα της 18ης Απριλίου οι Οθωμανοί επιτέθηκαν με αλαλαγμούς και τυμπανοκρουσίες στο Μεσοτείχιο. Καθώς το σημείο επίθεσης ήταν στενό η αριθμητική υπεροχή των Τούρκων ήταν χωρίς νόημα, ενώ η ανώτερη θωράκιση των βυζαντινών, όπως και η ηγετική ικανότητα του Τζουστινιάνι, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην νικηφόρα απόκρουση της επίθεσης. Μετά από τέσσερις ώρες οι Οθωμανοί υποχώρησαν έχοντας 200 νεκρούς ενώ οι υπερασπιστές κανέναν^[33].
Στις 20 Απριλίου σημειώθηκε ένα αναπάντεχα ευχάριστο γεγονός για τους πολιορκημένους: τρία γενουατικά πλοία και ένα βυζαντινό, μετά από νικηφόρα σύγκρουση με αριθμητικά υπέρτερο τουρκικό στόλο, ήλθαν να ενισχύσουν τους Βυζαντινούς. Ο σουλτάνος είχε τόσο αναστατωθεί από την ναυμαχία αυτή που προχώρησε έφιππος στην θάλασσα. Το γεγονός αυτό ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικό για την ψυχολογία των πολιορκημένων, οι οποίοι πίστευαν ότι η ευνοϊκή έκβαση της πολιορκίας ήταν πλέον ορατή^[34].
Στις 22 Απριλίου, ο στόλος των Τούρκων ύστερα από επιχείρηση της προηγούμενης νύχτας, κατάφερε να διεισδύσει εντός του Κεράτιου κόλπου. Για τον σκοπό είχε κατασκευαστεί στην κοιλάδα μεταξύ των λόγγων, ένα είδος ξύλινης εξέδρας, επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία, που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε τροχούς. Για να μη γίνει αντιληπτό το εγχείρημα, τα κανόνια βομβάρδιζαν ακατάπαυστα το χερσαίο τείχος. Ο στόλος των Βυζαντινών και των Ιταλών συμμάχων τους, που στάθμευε εντός του Κεράτιου κόλπου, βρέθηκε ανάμεσα σε δύο πυρά και η κατάσταση της πόλης έγινε κρίσιμη. Τότε οργανώθηκε σχέδιο για να πυρποληθεί ο τουρκικός στόλος με υγρό πυρ την επόμενη νύχτα, όμως το σχέδιο προδόθηκε και έτσι δεν πραγματοποιήθηκε. Επιπλέον, η άμυνα της πόλης εξασθενούσε, καθώς έπρεπε να τοποθετηθούν δυνάμεις στο τείχος του Κερατίου που ως τότε δεν είχε ανάγκη από ιδιαίτερη περιφρούρηση.
Στο μεταξύ στη βυζαντινή πρωτεύουσα είχε γίνει ιδιαίτερα αισθητή η έλλειψη τροφίμων. Οι πολεμιστές είχαν αρχίζει να κουράζονται με τις αλλεπάλληλες εχθρικές επιθέσεις. Επίσης Βενετοί και Γενουάτες διαπληκτίζονταν κατηγορώντας οι πρώτοι τους δεύτερους για συνεργασία με τον εχθρό. Υπήρχαν φήμες ότι οι Γενουάτες του Γαλατά, ο οποίος έμεινε ανέγγιχτος από τους Τούρκους σε όλο το διάστημα της πολιορκίας, βοηθούσαν τον σουλτάνο. Επίσης πολλοί Βυζαντινοί αλλά και ξένοι συμβούλευαν τον Αυτοκράτορα να διαφύγει, όμως ο Κωνσταντίνος με θάρρος και αξιοπρέπεια απέρριπτε την ταπεινωτική αυτή λύση.

Ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ επιβλέπει την υπερνεώλκηση του τουρκικού στόλου. Πίνακας του Fausto Zonaro, (1854-1929)

Ο συνεχής βομβαρδισμός της πόλης, που δεν διακόπηκε για αρκετές βδομάδες καθόλου, εξάντλησε εντελώς τον πληθυσμό, άντρες, γυναίκες παιδιά, ιερείς, μοναχοί προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν τις πολυάριθμες ρωγμές του τείχους. Η πολιορκία είχε ήδη διαρκέσει πενήντα μέρες. Ταυτόχρονα στο οθωμανικό στρατόπεδο επικρατούσαν φήμες, πιθανόν ψεύτικες, για την πιθανή άφιξη πολυάριθμου χριστιανικού στόλου από τη Δύση, κάτι που ανάγκασε τον Μωάμεθ να εντείνει την προσπάθεια για κατάληψη της πόλης.

Τμήμα των Θεοδοσιανών τειχών, με διπλή στοίχιση και πυργίσκους, όπως διασώζονται σήμερα.

Στις 21 Μαΐου, ο σουλτάνος έστειλε πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη. Ζητούσε την παράδοση της πόλης με την υπόσχεση να επιτρέψει στον Αυτοκράτορα και σε όσους το επιθυμούσαν να φύγουν με τα υπάρχοντά τους. Επίσης, θα αναγνώριζε τον Κωνσταντίνο ως ηγεμόνα της Πελοποννήσου. Τέλος, εγγυόταν για την ασφάλεια του πληθυσμού που θα παρέμενε στην πόλη. Οι αντιπροτάσεις του Κωνσταντίνου διαπνέονταν από πνεύμα αξιοπρέπειας και αποφασιστικότητας. Δέχονταν να πληρώσει υψηλότερους φόρους υποτέλειας και να παραμείνουν στα χέρια των Τούρκων όλα τα κάστρα και τα εδάφη που είχαν στο μεταξύ κατακτήσει. Για την Κωνσταντινούπολη όμως δήλωσε:

    «Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ' ἐμὸν ἐστίν οὔτ' ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ• κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν.»    

Δηλαδή, σε σύγχρονη απόδοση:
« Το να σου (παρα)δώσω όμως την πόλη ούτε σε εμένα επαφίεται ούτε σε άλλον από τους κατοίκους της• διότι με κοινή απόφαση οι πάντες θα αποθάνουμε αυτοπροαίρετα και δεν θα υπολογίσομε τη ζωή μας.»

Η τελική επίθεση

 

Ύστερα από την αποτυχημένη προσέγγιση, ο Μωάμεθ Β' κάλεσε πολεμικό συμβούλιο και κατόπιν έβγαλε λόγο προς τους στρατιώτες του, ζητώντας του θάρρος και σταθερότητα. Τόνισε ότι υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις για έναν επιτυχή πόλεμο: η επιθυμία (για τη νίκη), η ντροπή (για την ήττα) και η υπακοή στους ηγέτες. Επίσης δήλωσε με όρκο πως ο ίδιος ήθελε μόνο τα τείχη και τα οικοδομήματα της πόλης και πως αφήνει στο στρατό του όλα τα άλλα. Υπογράμμισε πως υπάρχουν θησαυροί μέσα στα κτήρια και κυρίως στις εκκλησίες και πως θα επωφεληθούν από τον εξανδραποδισμό των κατοίκων, ανάμεσά τους υπήρχαν πολλές νέες γυναίκες. Τέλος διέταξε νηστεία και προσευχή. Η επίθεση ορίστηκε για την νύχτα της 29ης Μαΐου^[35].
Στις 28 Μαΐου συντελέστηκε μεγάλη ακολουθία στην Αγία Σοφία, η τελευταία χριστιανική ακολουθία που πραγματοποιήθηκε στην περίφημη εκκλησία της πόλης, την οποία παρακολούθησε πλήθος αξιωματούχων και πιστών. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' σε λόγο προς τον λαό του, όπως τον διασώζει ο Σφραντζής, τον προέτρεψε να αντισταθεί γενναία, λέγοντας ότι οι Τούρκοι «υποστηρίζονται από όπλα, ιππικό, πυροβολικό και την αριθμητική τους υπεροχή, εμείς όμως στηριζόμεθα πρώτα στον Θεό και Σωτήρα μας και κατόπιν στα χέρια μας και στην δύναμή μας που μας έχει χαρίσει ο ίδιος ο Θεός». Ο Κωνσταντίνος ολοκλήρωσε την ομιλία του ως εξής:

    ...Γνωρίσατε λοιπόν τούτο: Εάν ειλικρινά υπακούσετε ό,τι σας διέταξα, ελπίζω ότι, με τη βοήθεια του Θεού, θα αποφύγουμε τη δίκαιη τιμωρία Του, που κρέμεται επάνω μας.^[36]    

.
Την Τρίτη το βράδυ, 29 Μαΐου, μεταξύ 01.00 και 02.00, εκδηλώθηκε γενική τουρκική επίθεση. Μόλις δόθηκε το σύνθημα η πόλη υπέστη συνδυασμένη επίθεση από τρεις πλευρές συγχρόνως. Οι Βυζαντινοί κατάφεραν να αποκόψουν τις υπόγειες σήραγγες απ' όπου οι Τούρκοι προσπάθησαν να περάσουν κάτω από τα τείχη. Παρόλο που στις επιθέσεις ήταν περισσότεροι αριθμητικά, οι Βυζαντινοί τους απώθησαν αρκετές φορές προκαλώντας τους τρομερές απώλειες. Οι δύο πρώτες επιθέσεις αποκρούστηκαν. Όμως ο Μωάμεθ Β' οργάνωσε πολύ προσεκτικά την τρίτη και τελευταία επίθεση. Με ιδιαίτερη επιμονή οι Τούρκοι επιτέθηκαν κατά του μέρους των τειχών το οποίο ήταν κοντά στην πύλη του Αγίου Ρωμανού (Πέμπτον), όπου πολεμούσε και ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Ένας από τους κύριους υπερασπιστές της πόλης, ο Γενουάτης Ιουστινιάνι, τραυματίστηκε σοβαρά και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τον αγώνα. Αυτή η απώλεια υπήρξε ανεπανόρθωτη για τους Βυζαντινούς. Στα τείχη δημιουργούνταν συνεχώς ρήγματα και ο Αυτοκράτορας, πολεμώντας ως απλός στρατιώτης, έπεσε στην μάχη. Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου που έχει συσκοτίσει την ιστορική πραγματικότητα. Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι Τούρκοι δεν κατάφεραν να σπάσουν τη γραμμή άμυνας των τειχών, παρά μόνο όταν από εσωτερική προδοσία μπήκαν από την Κερκόπορτα και περικύκλωσαν τους αμυνόμενους.

Λεηλασίες

 

Η πολιορκία κράτησε περίπου 3 μήνες και, τελικά, ο σημαντικά ισχυρότερος Μωάμεθ κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη την Τρίτη 29 Μαΐου 1453 (αποφράς ημέρα). Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου οι Τούρκοι όρμησαν μέσα στην πόλη, αρχίζοντας μαζικές λεηλασίες. Ένα μεγάλο πλήθος πολιτών κατέφυγε στην Αγία Σοφία, ελπίζοντας να βρει εκεί ασφάλεια. Αλλά οι Τούρκοι διέρρηξαν την κεντρική πύλη και όρμησαν μέσα στην εκκλησία όπου έσφαξαν το πλήθος. Την ημέρα της πτώσης της Κωνσταντινούπολης, ή πιθανόν την επόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην πόλη και πήγε στην Αγία Σοφία, όπου και προσευχήθηκε. Κατόπιν ο Πορθητής εγκαταστάθηκε στα αυτοκρατορικά ανάκτορα των Βλαχερνών.
Όπως παραδίδει ο Σφραντζής, δόθηκε διαταγή για τριήμερη λεηλασία της πόλης. Άλλες πηγές αναφέρουν πως ουσιαστικά η λεηλασία έπαυσε μετά την πρώτη ημέρα^[37][38]. O ιστορικός Δούκας αναφέρει πως ο σουλτάνος επιφύλαξε για τον εαυτό του τα οικοδομήματα και τα τείχη της πόλης, αφήνοντας τα υπόλοιπα αγαθά, τους αιχμαλώτους και τα λάφυρα στη διάθεση των στρατευμάτων^[39]. Ο άμαχος πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης θανατωνόταν χωρίς διάκριση.^[40] Οι εκκλησίες με επικεφαλής την Αγία Σοφία, καθώς και τα μοναστήρια με όλο τους τον πλούτο λεηλατήθηκαν και βεβηλώθηκαν, ενώ οι ιδιωτικές περιουσίες έγιναν αντικείμενο αρπαγής και λαφυραγωγίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των ημερών χάθηκαν αναρίθμητοι πολιτιστικοί θησαυροί. Πολύτιμα βιβλία κάηκαν, κομματιάστηκαν ή πουλήθηκαν σε εξευτελιστικές τιμές^[41]. Ο ιστορικός Κριτόβουλος, που ανήκε στο οθωμανικό στρατόπεδο, αναφέρει ότι δεν υπήρξε στοιχειώδης οίκτος κατά τις

Επακόλουθα της Άλωσης

 

Η Ορθόδοξη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε πια να υφίσταται και στη θέση της ιδρύθηκε και αναπτύχθηκε η Μωαμεθανική Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από την Αδριανούπολη στην Κωνσταντινούπολη που ονομάστηκε από τους Τούρκους Ισταμπούλ.^[43] (από τη φράση εις την πόλιν) και παρέμεινε έδρα του κράτους ως την οριστική κατάλυσή του το 1922.
Το 1456 ο Μωάμεθ Β' απέσπασε από τους Φράγκους την Αθήνα και λίγο αργότερα υπέταξε όλες τις ελληνικές περιοχές, όπως και την Πελοπόννησο. Ο Παρθενώνας, που τότε ήταν εκκλησία της Θεοτόκου, μετατράπηκε με διαταγή του ίδιου σε τζαμί. Το 1461, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας περιήλθε στην εξουσία των Οθωμανών. Την ίδια χρονιά καταλήφθηκαν και τα τελευταία υπολείμματα του Δεσποτάτου της Ηπείρου.
Η πτώση της Κωνσταντινούπολης σηματοδότησε την έναρξη της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα.

Θρύλοι και παραδόσεις

 

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Θεόφιλο Χατζημιχαήλ

Η Πύλη του Χαρίσιου από την οποία μπήκε στην Κωνσταντινούπολη ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής όπως είναι σήμερα. Υπάρχει στα δεξιά μαρμάρινη επιγραφή που υπενθυμίζει το γεγονός.

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος Αυτοκράτορας, καθώς και ότι δεν διασώθηκαν πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του «μαρμαρωμένου βασιλιά»^[44] που περιμένει την στιγμή να ανακτήσει την Πόλη και την Αυτοκρατορία του.
Μια λαϊκή χριστιανική παράδοση, αναφέρει ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε και εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο μαγικό. Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία^[45]. Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι δάχτυλα και αν βρεθεί κάποιος Έλληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο Κωνσταντίνος ) την Πόλη και την αυτοκρατορία του.
Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Αμερικάνος ιστορικός Ε. Α. Γκρόσβενορ αναφέρει ότι στην συνοικία Αμπού Βέφα στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε ένας χαμηλός ανώνυμος τάφος τον οποίο οι Έλληνες τιμούσαν ως τάφο του Κωνσταντίνου και τον χρησιμοποιούσαν κρυφά ως τόπο προσευχής. Όμως η Οθωμανική Κυβέρνηση επενέβη εκείνη την εποχή επιβάλλοντας ποινές και ερημώνοντας το μέρος

Read More

Αλωση Κωνσταντινουπολης β μερος

Οι αντίπαλοι ηγέτες

 

Πορτραίτο του Μωάμεθ Β΄, από τον Τζεντίλε Μπελλίνι (Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη). Σύμφωνα με μια παράδοση ο Μωάμεθ διαφώνησε με τον Μπελλίνι για το πώς έπρεπε να απεικονίζεται ο ανθρώπινος λαιμός. Για να λύσει το πρόβλημα, ο σουλτάνος διέταξε να φέρουν μπροστά τους έναν δούλο, τον οποίο έβαλε να αποκεφαλίσουν επιτόπου.

Στο οθωμανικό στρατόπεδο, ο Μωάμεθ Β', είκοσι ενός μόλις ετών (το 1453), χαρακτήρας, όπως υποστηρίζει ο βυζαντινολόγος Βασίλιεφ, ιδιαίτερα σκληροτράχηλος, φιλοπόλεμος, υπέκυπτε γενικά σε κατώτερα πάθη, ταυτόχρονα όμως έδειχνε ενδιαφέρον για την επιστήμη και τη μόρφωση, ενώ κατείχε και τα χαρίσματα του στρατηγού, του πολιτικού και του οργανωτή. Ο Γ. Σφραντζής αναφέρει ότι ασχολούταν με ιδιαίτερο ζήλο με τις επιστήμες, κυρίως αστρολογία, διάβαζε παραμύθια και μιλούσε εκτός από τουρκικά και άλλες πέντε γλώσσες. Οι μουσουλμανικές πηγές εξυμνούν την ευσέβειά του και την προστασία που παρείχε στους ομόθρησκούς του λογίους.^[3]
Η επιθυμία να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη είχε γίνει έμμονη ιδέα για τον νεαρό σουλτάνο: διασώζεται ότι έμενε άυπνος για συνεχείς νύχτες, χαράσσοντας στο χαρτί το σχέδιο της πόλης και σημειώνοντας τα σημεία που μπορούσαν να προσβληθούν ευκολότερα. Αφού αποφάσισε να δώσει το τελικό χτύπημα στην Πόλη, ο Μωάμεθ άρχισε να εργάζεται με εξαιρετική προσοχή. Πρώτα έκτισε, στα βόρεια της πόλης, στις ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου, στο πιο στενό σημείο του, ένα ισχυρό φρούριο, το Ρούμελι Χισάρ [ή Μπογάζ Κεσέν στα τουρκικά ("Λαιμοκόφτης")]. Τα κανόνια που τοποθετήθηκαν εκεί ήταν ό,τι πιο προηγμένο είχε να επιδείξει η πολεμική τεχνολογία της εποχής. Αυτή η ενέργεια προκάλεσε ιδιαίτερη ανησυχία στους Βυζαντινούς, που πίστεψαν πια ότι πλησιάζει το τέλος τους. Το οχυρωματικό αυτό έργο απέκοπτε, σε συνδυασμό με το προϋπάρχον οχυρό στην απέναντι ασιατική ακτή (Ανατολού-χισάρ), την θαλάσσια επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τα λιμάνια του Εύξεινου πόντου, στερώντας έτσι πολύτιμες ενισχύσεις και εφόδια για την πόλη^[4]. Αμέσως μετά, ο Μωάμεθ Β' έστειλε τον Τουραχάν μπέη να εισβάλει στις βυζαντινές περιοχές της Πελοποννήσου, για να εμποδίσει την αποστολή ενισχύσεων από τους αδελφούς του Κωνσταντίνου, οι οποίοι διοικούσαν το Δεσποτάτο του Μυστρά

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος

Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος. (φανταστικό πορτραίτο)

Η περιοχή που αναγνώριζε την εξουσία του τελευταίου Βυζαντινού Αυτοκράτορα, περιοριζόταν στην Κωνσταντινούπολη, με τις πλησιέστερες προς αυτήν εκτάσεις της Θράκης, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου (Μορέως), η οποία βρίσκονταν μακριά από την βασιλεύουσα και κάτω από την ουσιαστική κυριαρχία των αδελφών του Αυτοκράτορα.
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' κατέβαλε γενναιόδωρες προσπάθειες να περισώσει από την Αυτοκρατορία ό,τι ήταν δυνατό, ο ίδιος ως χαρακτήρας διακρινόταν για την ενεργητικότητα και την ανδρεία του. Ένας Ιταλός ανθρωπιστής, ο Φραντσέσκο Φίλελφο, τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο «με ευσεβές και ανώτερο πνεύμα». Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο βυζαντινός Αυτοκράτορας κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια σε αυτόν τον άνισο αγώνα, μετέφερε στην πόλη όλες τις ποσότητες σιτηρών που ήταν δυνατόν να συγκεντρωθούν και επισκεύασε τα τείχη της πόλης. Η είσοδος του Κεράτιου κόλπου κλείσθηκε με βαριά αλυσίδα, όπως συνέβαινε κάθε φορά σε επικείμενες καταστάσεις πολιορκίας για να αποτραπεί η διείσδυση του εχθρικού στόλου. Η φρουρά της πόλης όμως μόλις έφθανε τις λίγες χιλιάδες.
Ο Αυτοκράτορας στράφηκε για βοήθεια και προς τα κράτη της Δύσης. Τελικά σοβαρές στρατιωτικές ενισχύσεις δεν κατέφθασαν ποτέ στην πόλη. Αντί για στρατιωτική βοήθεια στην Κωνσταντινούπολη έφθασε ένας καρδινάλιος, ελληνικής καταγωγής, ο Ισίδωρος, που είχε λάβει παλαιότερα μέρος στην Σύνοδο της Φλωρεντίας. Ο Ισίδωρος τέλεσε και μια λειτουργία στην Αγία Σοφία, το γεγονός αυτό όμως προκάλεσε μεγάλη αναταραχή μεταξύ του πληθυσμού της πόλης. Ένας από τους πιο σημαντικούς βυζαντινούς στρατηγούς του Αυτοκράτορα, ο Λουκάς Νοταράς, είπε:
    Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν τη μέση τη πόλει φακίολον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν.

Ο Οθωμανικός στρατός

 σως να θεωρείται βέβαιο από τις πηγές ότι ο στρατός του Μωάμεθ Β' ήταν τουλάχιστον 150.000 άντρες. Σύμφωνα όμως με νεότερους ιστορικούς τα τακτικά στρατεύματα πρέπει να έφταναν τους 80.000-100.000 στρατιώτες, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν από τις ευρωπαϊκές και ασιατικές επαρχίες^[6]. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονταν το επίλεκτο σώμα 12.000 γενιτσάρων και αρκετοί χριστιανοί υποτελείς των Οθωμανών^[7]. Το στράτευμα συνίστατο σε πεζικό, ιππικό, πυροβολικό. Επίσης υπήρχαν ελαφρά σώματα από τοξότες, σφενδονιστές και ακοντιστές. Όλοι οι πολεμιστές ήταν πολύ καλά εξοπλισμένοι με κάθε είδους όπλο, αμυντικό ή επιθετικό και έφεραν ασπίδες, επενδυμένες με σίδερο, κράνη, τόξα και βέλη, ξίφη και οτιδήποτε άλλο θεωρούνταν κατάλληλο για τειχομαχία. Ο στρατός ήταν άριστα εκπαιδευμένος και οργανωμένος και επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός. Ο οθωμανικός στρατός φαινόταν πολύ μεγαλύτερος γιατί τον ακολουθούσε μεγάλος αριθμός από επικουρικό προσωπικό. Επί πλέον είχαν συγκεντρωθεί ατελείωτα πλήθη Τούρκων ατάκτων, που τους προσέλκυσε η προοπτική της λεηλασίας^[8]. Επίσης πολυάριθμοι φανατικοί μουσουλμάνοι μοναχοί (δερβίσηδες) και ιερωμένοι κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους στρατιώτες και με κηρύγματα τόνωναν την πολεμική ορμή τους.

Ο Μωάμεθ γνώριζε ότι χωρίς να μπορέσει πρώτα να ελέγξει την θαλάσσια περιοχή της πόλης πολύ δύσκολα θα κατάφερνε την άλωση της μόνο από την ξηρά. Γι΄ αυτό αποφάσισε να δημιουργήσει ένα ισχυρό στόλο που αποτελούνταν από 6 τριήρεις (οι οποίες αντί για τρεις παράλληλες σειρές κωπήλατων που είχαν οι αρχαίες, αυτές είχαν μία με τρεις κωπηλάτες), 10 διήρεις, περίπου 15 γαλέρες, περίπου 70 φούστες, 20 παραντάρια και έναν άγνωστο αριθμό από καΐκια και κότερα^[9]. Το μέγεθός του πρέπει να έφτανε τις 150 μονάδες^[10]. Ο σουλτάνος προσωπικά επέλεξε με προσοχή τους αξιωματικούς που θα τον στελέχωναν, ενώ ως διοικητή του επέλεξε έναν Βούλγαρο εξωμότη, τον Σουλεϊμάν Μπαλτόγλου^[11].
Όμως εκεί πού έδωσε την μεγαλύτερη προσοχή ο σουλτάνος ήταν στην κατασκευή πυροβόλων που θα μπορούσαν να καταστρέψουν τα ισχυρά τείχη που προστάτευαν την Κωνσταντινούπολη. Ο Μωάμεθ Β' υπήρξε ο πρώτος στρατιωτικός ηγέτης που είχε στην διάθεσή του πραγματικά οργανωμένο πυροβολικό. Ο άνθρωπος που το αναβάθμισε και το έκανε το καλύτερο της εποχής του ήταν ένας επιδέξιος τεχνίτης, ο Ουρβανός, ο οποίος ήταν ουγγρικής ή σαξονικής καταγωγής^[12]. Το μεγαλύτερο πυροβόλο που έφτιαξε ο Ουρβανός είχε μήκος 8 μέτρα και εκτόξευε πέτρινα βλήματα βάρους περίπου 400 κιλών. Συνολικά το οθωμανικό πυροβολικό είχε 70 πυροβόλα από τα οποία τα 11 εκτόξευαν βλήματα 250 κιλών και πάνω από 50 χρησιμοποιούσαν βλήματα 100 κιλών. Με αυτά ο Μωάμεθ σχημάτισε 14 πυροβολαρχίες, 9 από τις οποίες περιλάμβαναν μικρότερου διαμετρήματος πυροβόλα και 5 που περιλάμβαναν τα μεγαλύτερα πυροβόλα^[13]. Ο ιστορικός Κριτόβουλος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι οι υπόνομοι και οι υπόγειοι διάδρομοι που άνοιγαν οι Τούρκοι κάτω από τα τείχη αποδείχθηκαν εντελώς περιττοί καθώς τα κανόνια έδωσαν την λύση στο θέμα. Ακόμη και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ορατά σε πολλά σημεία της πόλης τα τεράστια βλήματα που βρίσκονταν στην ίδια θέση που είχαν πέσει το 1453

Οι υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης

 

Σχετικά με το στρατό των αμυνόμενων, εγκυρότερη θεωρείται η αναφορά του Σφραντζή, ο οποίος ανέλαβε την καταμέτρηση των δυνάμεων κατ’ εντολή του αυτοκράτορα. Ο Σφραντζής αναφέρει 4.937 βυζαντινούς και περίπου 2000 ξένους^[15]. Από τους ξένους ξεχωρίζαν οι 700 κατάφρακτοι στρατιώτες που έφθασαν στην βυζαντινή πρωτεύουσα τον Ιανουάριο του 1453 με δύο γενουατικά πλοία. Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος απένειμε στον αρχηγό τους Ιωάννη Ιουστινιάνη Λόνγκο, έμπειρο πολεμιστή, τον τίτλο του πρωτοστάτορος (αρχιστρατήγου) και του ανέθεσε την άμυνα της πόλης^[16]. Σε κάθε περίπτωση ο συνολικός αριθμός δεν πρέπει να υπερέβαινε τους 8.500^[17].
Οι βυζαντινοί διέθεταν και πυροβολικό, μικρότερο σε μέγεθος διαμετρημάτων σε σχέση με το οθωμανικό. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως στις πρώτες μέρες τις πολιορκίας και μετά σίγησε λόγω της ελάχιστης ποσότητας πυρίτιδας και βλημάτων, αλλά και τις διαφωνίας στον τρόπο χρήσης αυτών των όπλων ^[18].
Στην αρχή τις πολιορκίας υπήρχαν στον Κεράτιο κόλπο 26 πλοία πολεμικά. Από αυτά 10 ανήκαν στο Βυζάντιο, 5 ήταν βενετικά, 5 γενοβέζικα, 3 κρητικά, 1 από την Αγκώνα, 1 από την Καταλωνία και 1 από την Προβηγκία. Υπήρχαν επίσης μικρότερα σκάφη και εμπορικά πλοία των Γενοβέζων που ήταν ελλιμενισμένα στο Πέραν

Τα τείχη της πόλης

 

Η μορφή της περιτειχισμένης Κωνσταντινούπολης μπορεί να περιγραφεί ως τριγωνική. Ως βάση του τριγώνου ήταν τα χερσαία τείχη ενώ οι πλευρές του, που αποτελούσαν και την ακτογραμμή της πόλης, σχηματιζόταν από τα θαλάσσια τείχη^[20].

Σχεδιαστική τομή των χερσαίων τειχών της Κωνσταντινούπολης

Τα χερσαία (ή Θεοδοσιανά) τείχη, που είχαν μήκος 5.570 μέτρων περίπου, εκτεινόταν από την αποβάθρα των Πηγών στην ακτή της Προποντίδας μέχρι τη συνοικία των Βλαχερνών. Σε όλο τους το μήκος ήταν διπλά, με εκείνο που έβλεπε προς την πόλη έφερε την ονομασία Έσω Τείχος και εκείνο που έβλεπε προς την πεδιάδα ονομαζόταν Έξω Τείχος. Η κύρια γραμμή άμυνας των βυζαντινών ήταν το Έσω τείχος, που είχε ύψος 12 μέτρα και πλάτος 5 μέτρα, και περιλάμβανε 96 πύργους ύψους 18 ως 20 μέτρα ο καθένας. Οι πύργοι αυτοί απείχαν μεταξύ τους 55 μ. περίπου. Το Έξω Τείχος είχε 8,5 μέτρα ύψος και 2 μ. πλάτος και είχε επίσης 96 πύργους, που είχαν ύψος 10 μ. περίπου και ήταν τοποθετημένοι έτσι ώστε να βρίσκονται στο κέντρο του κενού που άφηναν ανάμεσά τους οι εσώπυργοι. Τα τείχη απείχαν μεταξύ τους 15 έως 20 μ. ενώ ο χώρος που υπήρχε μεταξύ τους ονομαζόταν από τους βυζαντινούς «Περίβολος». Σε όλο το μήκος του Έξω Τείχους και σε απόσταση 15 έως 17μ. περίπου από αυτό υπήρχε τάφρος που το πλάτος της ήταν 19 μέχρι 21 μ. και το βάθος της περίπου 10 μ. Τα χερσαία τείχη είχαν 10 πύλες^[21].
Η πρόσβαση στην πόλη από την θάλασσα παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες χάρης σε ένα ισχυρό θαλάσσιο ρεύμα στον Βόσπορο, τους βόρειους ανέμους αλλά και μια σειρά από ξέρες και ύφαλους που υπήρχαν στην Προποντίδα. Έτσι, για την προστασία των ακτών αρκούσε μόνο μια σειρά τειχών. Το παραθαλάσσιο τείχος του Κερατίου κόλπου εκτείνονταν από την συνοικία των Βλαχερνών μέχρι την παλαιά Ακρόπολη και είχε ύψος 10μ. περίπου, 17 πύλες, 110 πύργους και μήκος 5.600 μ. Στην εξωτερική πλευρά του υπήρχε μια στενή λωρίδα γης. Το τείχος της Προποντίδας, που ξεκινούσε από την Ακρόπολη και έφτανε ως την αποβάθρα των Πηγών, είχε ύψος 12 ως 15 μ., διέθετε 188 πύργους, περίπου 13 πύλες και είχε μήκος 8.900 μ. Σχεδόν σε όλο το μήκος το τείχος της Προποντίδας ήταν δίπλα στη θάλασσα, επομένως η αποβίβαση εχθρικών δυνάμεων ήταν αδύνατη και το έργο της άμυνας καθίστατο πιο εύκολο

Read More

Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε το αποτέλεσμα της πολιορκίας της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαϊου 1453 (Ιουλιανό ημερολόγιο). Όταν τελικά η Κωνσταντινούπολη αλώθηκε, η υπερχιλιετής Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει.
Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες, σκιά της παλιάς Αυτοκρατορίας. Η Άλωση του 1204 από τους Σταυροφόρους και αργότερα, μετά την επανάκτησή της το 1261, οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες, η αδυναμία βοήθειας από την Δύση, η άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή ανθρώπινου δυναμικού, οδήγησαν στη σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση. Η κατάληψη της Καλλίπολης το 1354 από τους Οθωμανούς, η οποία έφερε ορδές φανατικών μουσουλμάνων πολεμιστών στην Ευρώπη, σταδιακά κύκλωσε εδαφικά το Βυζάντιο, το οποίο έγινε το 1373 φόρου υποτελής στον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα και της αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συγκρούσεις ήταν ιδιαίτερα άνισες υπέρ των Τούρκων, σε σημείο που να μνημονεύεται από τις πηγές το τετελεσμένο της έκβασης της πολιορκίας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του Αυτοκράτορα. Το γεγονός της πτώσης της «θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη στις πηγές της εποχής.
Απόρροια της Άλωσης ήταν η συνέχιση της εδαφικής προώθησης των Τούρκων. Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της, απειλώντας την Βιέννη. Πολλές φορές η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης. Πολλοί μάλιστα εξ αυτών συμφωνούν στο ότι η μαζική μετακίνηση πολλών Ελλήνων από την Κωνσταντινούπουλη στην Ιταλία λόγω της Άλωσης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης.

Πηγές

 

Οι διάφορες πηγές που περιγράφουν αναλυτικά τις τελευταίες στιγμές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προέρχονται από επιφανείς ιστορικούς της εποχής και είναι καταγεγραμμένες σε διάφορες γλώσσες: ελληνικά, λατινικά, ιταλικά, σλάβικα, τούρκικα. Οι τέσσερις κυριότερες ελληνικές πηγές ποικίλουν ιδιαίτερα ως προς την εκτίμηση των γεγονότων. Ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυρας, επιφανής ιστορικός, αξιωματούχος και διπλωμάτης Γεώργιος Σφραντζής, που έλαβε και ο ίδιος μέρος στην πολιορκία και ήταν στενός φίλος του Αυτοκράτορα, περιέγραφε τις τελευταίες ημέρες του Βυζαντίου με σκοπό την αποκατάσταση της τιμής του ηττημένου Κωνσταντίνου ΙΑ', της ταπεινωμένης του χώρας και της προσβεβλημένης ορθόδοξης πίστης. Ο Μιχαήλ Κριτόβουλος, που είχε προσχωρήσει στο στρατόπεδο των Τούρκων, περιγράφει τα γεγονότα από το πρίσμα ενός υπηκόου της νέας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αν και ποτέ δεν επιτίθεται κατά των Ελλήνων συμπατριωτών του. Ο Δούκας, υποστηρικτής της ένωσης των εκκλησιών, τονίζει την ανάγκη συνεργασίας του Βυζαντίου με τις δυτικές δυνάμεις της εποχής. Μνημονεύει ιδιαίτερα τον Γενουάτη Ιωάννη Ιουστινιάνη, ο οποίος θα συνεισφέρει στην άμυνα της πόλης για κάποιο χρονικό διάστημα. Τέλος, ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης επιλέγει ως κύριο θέμα της ιστορίας του όχι το Βυζάντιο αλλά την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τονίζοντας την ραγδαία επέκτασή της. Το έργο του Χαλκοκονδύλη όμως είναι ιδιαίτερα γενικού χαρακτήρα και ο ίδιος δεν υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων^[1].
Από τις Λατινικές πηγές ξεχωρίζει από τον καρδινάλιο Ισίδωρο η «Έκκληση προς όλους τους πιστούς του Χριστού» (Ad universos Christifideles de expugnatione Constantinopolis), ο οποίος μόλις που διέφυγε την αιχμαλωσία από τους Τούρκους. Ο Λεονάρδος ο Χίος, Λατίνος αρχιεπίσκοπος της Λέσβου, έστειλε μια έκθεση προς τον Πάπα, που παρουσιάζει τα γεγονότα της Άλωσης ως θεία τιμωρία των Βυζαντινών λόγω της απομάκρυνσής τους από την Καθολική πίστη. Από τις σημαντικότερες πηγές είναι το «Ημερολόγιο της πολιορκίας της Κωνσταντινουπόλεως», του Βενετού Νικόλαο Μπάρμπαρο, που περιγράφει μέρα προς μέρα τις συγκρούσεις. Αξιόλογα έργα έχει να παρουσιάσει και η ρωσική γραμματεία. Τέλος, υπάρχουν και τουρκικές πηγές που παρουσιάζουν τα γεγονότα από το πρίσμα του θριαμβεύβοντος και νικηφόρου Ισλάμ και του εκπροσώπου του, Μωάμεθ Β'. Οι τουρκικές πηγές είναι εμπλουτισμένες και από θρύλους, σχετικούς με την Κωνσταντινούπολη και τον Βόσπορο

Κατάσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία και η ευρύτερη περιοχή το 1450.

Κατά τα 1.100 χρόνια ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθεί αρκετές φορές αλλά μόνο μία φορά είχε πέσει στα χέρια των εχθρών, το 1204 από τους Σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας. Μετά το 1204 στην πόλη εγκαθιδρύθηκε ένα αδύναμο Λατινικό βασίλειο και οι υπόλοιπες περιοχές της Αυτοκρατορίας είχαν διασπαστεί σε επί μέρους βασίλεια. Ένα από αυτά, η ελληνική Αυτοκρατορία της Νίκαιας κατάφερε να επικρατήσει στην περιοχή και να ανακτήσει την Πόλη το 1261. Τους επόμενους δύο αιώνες, η εξασθενημένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεχόταν συνεχείς επιθέσεις από Λατίνους, Σέρβους, Βουλγάρους και ιδιαίτερα από τους Οθωμανούς Τούρκους. Το 1453 στην Αυτοκρατορία ανήκαν εκτός από την ίδια την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά της, το μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου, με επίκεντρο τον Μυστρά. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ένα ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε το 1204 στην άκρη της Μικράς Ασίας και κατάφερε να επιβιώσει όλο αυτό το διάστημα, αποτελούσε εντελώς ξεχωριστή από το Βυζάντιο πολιτική οντότητα.

Read More

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Η 19^η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Η Ελληνική Βουλή μετά από 71 χρόνια στις 24 Φεβρουαρίου 1994 αποφάσισε την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Ο πιο πολύς κόσμος δεν γνωρίζει το πώς βρέθηκαν οι Έλληνες στον Πόντο, αλλά και πώς μπόρεσαν και κράτησαν την Ελληνική γλώσσα όπως την μιλούσαν κατά πολύ μεγάλο ποσοστό τον 7^ο αιώνα π.Χ.. Μιλάμε για μια ιστορία σχεδόν τριών χιλιάδων χρόνων. Καλό θα είναι να μάθει ο καθένας μας την ιστορία και το σπουδαιότερο να μάθουν τους λόγους που βοήθησαν ώστε να διατηρηθεί για τόσα χρόνια η Ελληνικότητα των Ελλήνων του Πόντου .
Διάφορες ανασκαφές που έχουν γίνει στα δυτικά παράλια του Ευξείνου Πόντου έφεραν στο φως Μυκηναϊκά αγγεία και ευρήματα (περιοχή σημερινής Βουλγαρίας και Ρουμανίας) καθώς και στην πόλη Ζιλέ πιο κάτω από την Αμάσεια, έχουν βρεθεί Μυκηναϊκά αγγεία. Σε μια περιοχή όπου υπήρχε το κράτος των Χετταίων (δεύτερη χιλιετία) στο οροπέδιο της Άγκυρας. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός άκμασε από τον 14^ο αιώνα έως τον 11^ο αιώνα π.Χ.. Η Ζιλέ υπήρχε πάνω στον δρόμο που οδηγούσε μέσα από τα βουνά της Παφλαγονίας και των Ποντιακών Άλπεων στην θάλασσα , στην μετέπειτα Αμισό και κατόπιν Σαμψούντα (πεντακόσια εξήντα π.χ.).Σε αυτά εάν συμπληρώσουμε και την μυθολογία-πραγματικότητα του Φρίξου και τη Έλλης και την αργοναυτική εκστρατεία αργότερα, βλέπουμε ότι οι επαφές των Ελλήνων με τον Πόντο όπως ονομαζόταν τότε ο Εύξεινος Πόντος , προϋπήρχαν των αποικιών .Δεν φαίνεται όμως να γινόταν μέσω θαλάσσης.
Δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία για αυτά τα χρόνια γιατί στην περιοχή του Πόντου από ανασκαφές δεν έχει γίνει τίποτα, καθώς και σε άλλες περιοχές που έγιναν ανασκαφές δεν βρέθηκαν οικισμοί –εμπορικά κέντρα ανεφοδιασμού –εκτός από αγγεία και ευρήματα .Οι Έλληνες μέσα από τις ανταλλαγές που είχαν μάλλον μέσω Μικράς Ασίας με τους Χετταίους,έμαθαν για την περιοχή γύρω από τον Πόντο ότι υπάρχουν πολλά μεταλλεύματα (χρυσός, άργυρος κ.ά.), καθώς και πληθώρα προϊόντων. Έτσι δημιουργήθηκε ένας μύθος για αυτή την περιοχή .Υπήρχαν πολλές δυσκολίες για να μπορέσουν να φτάσουν τα Ελληνικά καράβια στον Πόντο που τον ονόμασαν Άξενο Πόντο λόγω της ανεξερεύνητης θάλασσας. Για τον Άξενο Πόντο ακουγόταν πολλά καθώς ανεξερεύνητες ήταν και οι παραλιακές ζώνες του Πόντου και των μεγάλων ποταμών .
Για να φτάσεις όμως στον Άξενο Πόντο μέσω θάλασσας θα πρέπει να περάσεις από τον Βόσπορο. Τα στενά του Βοσπόρου τα είχαν ονομάσει οι Αρχαίοι Συμπληγάδες , μεταφορικά σημαίνει κάτι που δεν περνιέται . Τις Συμπληγάδες τις φυλούσαν από την μία πλευρά η Σκύλα και από την άλλη η Χάρυβδη. Αυτά τα στενά για να τα περάσουν οι Έλληνες έχουν κάνει πολλούς αιώνες αγώνα . Όταν όμως περάσανε τα στενά του Βοσπόρου πέσανε οι μύθοι και δημιουργήθηκαν οι πρώτες Ελληνικές αποικίες τον 7^ο π.Χ. αιώνα (Σινώπη, Αμισός, Τραπεζούντα, Κερασούντα κ.ά.). Τότε άλλαξαν και την ονομασία της θάλασσας και από Άξενο Πόντο την μετονόμασαν σε Εύξεινο Πόντο για να μην τους θυμίζει τις τρομερές δυσκολίες και την δύσκολη θάλασσα που περνούσαν . Στον Βόσπορο και στον Εύξεινο Πόντο υπάρχουν πάρα πολλά θαλάσσια ρεύματα.
Όλα αυτά έγιναν γιατί οι Αρχαίοι Έλληνες κατάλαβαν ότι τα εδάφη του Πόντου είναι πλούσια σε μεταλλεύματα και διάφορα αγροτικά προϊόντα.Δηλαδή τα κίνητρα ήταν οικονομικά . Οι Έλληνες που είχαν ανώτερο πολιτισμό και κυρίως ήταν καλοί ναυτικοί άρα και έμποροι , ήταν αυτοί που δημιούργησαν διάφορες λιμενικές εγκαταστάσεις –μικρούς σταθμούς για ανεφοδιασμό. Το ταξίδι από Αθήνα και Μίλητο ήταν αρκετά μεγάλο μέχρι να φτάσουν στις αποικίες τους (Σινώπη , Αμισός κ.ά.). Με αυτόν τον τρόπο και γι’αυτόν τον λόγο βρέθηκαν οι ‘Έλληνες να κατοικούν στον Πόντο.
Οι Έλληνες Ιωνικής καταγωγής των αποικιών του Πόντου δημιούργησαν αργότερα πόλεις που άκμασαν και αργότερα μεγαλούργησαν . Υπήρχε και πολιτιστική και εμπορική επικοινωνία των αποικιών με τις Μητροπόλεις. Πολλοί φιλόσοφοι, ιστορικοί, ποιητές, πήγαν από τον Πόντο στην Αθήνα όπως π.χ. ο Διογένης ο Σινώπιος.
Οι Έλληνες του Πόντου σε σχέση με τους γύρω λαούς είναι ανώτεροι σχεδόν σε όλα.Έτσι ένας λαός με ανώτερο πολιτισμό πάντοτε επιβιώνει και αντί να αφομοιωθεί, αφομοιώνει τους γύρω λαούς που έρχονται σε επαφή μαζί του. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έρχονταν σε επιμιξίες με τους γύρω λαούς. Ίσα-ίσα η συγγένεια εξ αίματος βοηθά στο καλύτερο πάντρεμα των λαών σε όλες τις μορφές. Τα αναφέρω αυτά γιατί στην χώρα μας υπάρχουν ακόμα ακραίες αντιλήψεις για τους Πόντιους. Άλλοι τους θεωρούν πολύ “ξύπνιους” και άλλοι πολύ “κουτούς”, δίνοντας πολλές φορές υπερφυσικές ιδιότητες μη γνωρίζοντας και μη θέλοντας να πιστέψουν ότι για καθετί υπάρχει αιτία . Και για την κατάσταση των Ποντίων η ιστορία τους δείχνει πολλές αιτίες για το πώς βρίσκονται σήμερα .
Αυτή η κατάσταση επικρατεί μέχρι που περνάει από την περιοχή ο Μέγας Αλέξανδρος ο οποίος όμως ουσιαστικά τον Ανατολικό Πόντο δεν τον έχει πειράξει καθόλου . Το 302 π.Χ. ο Μιθριδάτης ο Α’ δημιουργεί το Βασίλειο του Πόντου με πρωτεύουσα την Αμάσεις και αργότερα την Σινώπη. Το Βασίλειο αυτό διατηρείται έως το 64 π.Χ. οπότε διαλύθηκε από τον αυτοκράτορα της Ρώμης Πομπήιος. Ο Μιθριδάτης και αργότερα οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν για γλώσσα του κράτους τα Ελληνικά (Ποντιακά). Αργότερα προώθησαν τον Εξελληνισμό της ενδοχώρας. Η Ελληνική γλώσσα ήταν η μόνη γραπτή γλώσσα όλων των λαών του Εύξεινου Πόντου γι’αυτό και την χρησιμοποίησαν οι Ρωμαίοι για να έχουν επικοινωνία με τους άλλους λαούς.
Φτάνουμε στην Ρωμαϊκή εποχή και βλέπουμε πως διατηρούνται οι Έλληνες του Πόντου.
Εν τω μεταξύ δημιουργείται το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός. Η άφιξη του Χριστού. Οι ιστορικοί χωρίζουν πλέον την ιστορία σε π.Χ. και μ.Χ.
Ο Πόντος είναι από τα μέρη εκείνα που ασπάζεται πρώτος τον Χριστιανισμό και είναι η περιοχή που προσφέρει τους περισσότερους Αγίους-Μάρτυρες από όλους τους Μάρτυρες του Χριστιανισμού.Αναφέρω ορισμένους: Αγία Βαρβάρα, Αγία Κυριακή,Μέγας Βασίλειος, Άγιοι Ανάργυροι,Άγιος Γρηγόριος,Μεγαλομάρτυρας Γεώργιος, Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης κ.ά. Ο Χριστιανικός Πόντος θα είναι ένας από τους σπουδαιότερους λόγους που θα κρατήσουν οι Έλληνες την γλώσσα και την παράδοσή τους,αφού τα Ευαγγέλια μεταφράστηκαν πρώτα στα Ελληνικά. Η Ελληνική γλώσσα μιλιόταν σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Θα είναι ο λόγος που θα κρατηθούν οι Έλληνες με τον ερχομό του Ισλαμισμού αργότερα και την υποδούλωση από τους Τούρκους . Με την δημιουργία αργότερα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όπου κύρια γλώσσα είναι η Ελληνική και θρησκεία ο Χριστιανισμός,κρατάει γερά και αναπτύσσονται σε όλους τους τομείς οι Έλληνες του Πόντου. Όταν το 1204 μ.Χ. οι Φράγκοι στην Δ’ Σταυροφορία κυρίευσαν την Κωνσταντινούπολη οι Κομνηνοί δημιούργησαν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας του Πόντου που κράτησε ως το 1461. Η Τραπεζούντα παραδόθηκε , δεν έπεσε στους Τούρκους, οχτώ χρόνια αργότερα από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον τελευταίοι αυτοκράτορά της Δαυίδ.
Μπαίνουμε στα χρόνια της τουρκοκρατίας όπου οι Τούρκοι δεν θέλησαν να διαλύσουν τους Έλληνες που κατοικούσαν στα παράλια του Πόντου γιατί κρατούσαν το εμπόριο,ήταν κατασκευαστές καραβιών καθώς και τους Πόντιους της περιοχής Αργυρούπολης γιατί ήταν οι μόνοι που ήξεραν την τέχνη της εξόρυξης και της επεξεργασίας των μετάλλων και τους είχαν ανάγκη . Η Αργυρούπολη βρίσκεται στην Αρχαία Χαλδαία-νότια της Παναγίας Σουμελά. Εκεί αναπτύχθηκε πολύ η αστρολογία.Χαλδαία ίσον αστρολογία έλεγαν οι Αρχαίοι όπως Αίγυπτος ίσον μαθηματικά.Από την Χαλδαία κρατούσε και η καταγωγή των μάγων με τα δώρα καθώς και οι δικοί μου . Γι’αυτό οι Πόντιοι μπόρεσαν και κράτησαν τα ήθη και έθιμά τους, την γλώσσα και την θρησκεία τους. Με την υποταγή όλων των Ορθόδοξων Ελληνόφωνων και μη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης , η Πόλη γίνεται το κέντρο της Οικουμενικότητας . Μετά την άλωση, εκπρόσωπος του Θεού επί της γης δεν είναι πια ο Αυτοκράτορας αλλά ο Έλληνας Πατριάρχης . Πολλοί Έλληνες του Πόντου αλλά και της Άσπρης Θάλασσας (έτσι ονόμαζαν την Μεσόγειο) άρχισαν να μεταναστεύουν προς τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Έτσι έφτασαν σε σημείο στις δύο ηγεμονίες Βλαχίας και Μολδαβίας να εξασφαλίσουν τους θρόνους των δύο ηγεμονιών – πριγκιπάτων Έλληνες από το 1711 έως το 1821.Από τις ηγεμονίες οι Έλληνες βοηθούσαν τα διάφορα μοναστήρια με χρυσά νομίσματα. Από εκατό χρυσά στην αρχή μέχρι εκατόν εξήντα χρυσά νομίσματα έφτασαν να στέλνουν το χρόνο στο μοναστήρι του Σουμελά στον Πόντο.Ο Τραπεζούντιος δάσκαλος Σεβαστός ήταν ο πρώτος καθηγητής της πριγκηπικής ακαδημίας Βουκουρεστίου. Πολλοί Έλληνες πήγαιναν στις πριγκηπικές ακαδημίες των ηγεμονιών να σπουδάσουν αφού οι καθηγητές τους ήταν Έλληνες καθώς και πολλές φορές οι ίδιοι οι ηγεμόνες.
Έτσι παρότι ο Ελληνισμός είναι υπόδουλος πρωτοστατεί στα γράμματα και στο εμπόριο. Είναι αυτοί που θα δώσουν το σύνθημα για ανεξαρτησία της Ελλάδας. Θα βοηθήσουν και με έμψυχο υλικό και οικονομικά. Με την δημιουργία του νέου Ελληνικού κράτους ο Πόντος δεν είχε προβλήματα. Τουναντίον η οικονομική ανάπτυξη συνδυάστηκε με δημογραφική άνοδο. Στις αρχές του αιώνα μας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ζούσαν περίπου 600.000 Πόντιοι.Τα χρόνια της ευημερίας όμως τελείωσαν το 1914 με το σχέδιο εξόντωσης των Χριστιανικών πληθυσμών , πρώτα των Αρμενίων και μετά του Ποντιακού στοιχείου.
Με τους πρώτους διωγμούς των Τούρκων πολλοί Πόντιοι πήγαν προς τον Καύκασο –Γεωργία όπου υπήρχαν ομόθρησκοί τους. Οι Έλληνες πήραν μαζί τους τον πολιτισμό, την καλλιέργεια της γης , το εμπόριο, τις τέχνες και τα γράμματα. Γι ‘αυτό οι Γεωργιανοί ονόμασαν τους Πόντιους περζένεσβίλλι που σημαίνει οι γιοι των σοφών ανθρώπων . Το πρώτο τυπογραφείο στην Τιφλίδα καθώς και ο πυρήνας της πρώτης “Ρωσικής ατμοπλοϊκής εταιρίας”σχηματίστηκε από Έλληνες . Έλληνες του Πόντου ήταν και οι περισσότεροι πλοίαρχοι. ΟΛΕ ΙΝΤΑΝ(όλα μπορούν να γίνουν) . Έγινε και αυτό. Η ιστορία των Ελλήνων του Πόντου σταμάτησε μετά από τρεις χιλιάδες χρόνια το 1922-24 , όταν μεσολάβησαν οι συμμαχικές δυνάμεις και η Ελληνική κυβέρνηση τα βρήκες με τον Τούρκο Κεμάλ και συμφώνησαν για την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Αυτή η τόσο μεγάλη και ωραία ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού, διδάσκεται μόνο σε μερικές σχολές, όπως στην θεολογική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στην Παιδαγωγική Σχολή της Φλώρινας . Δεν διδάσκεται ακόμη στους μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου ώστε να γνωρίζουν και να έχουν γνώση τα Ελληνόπουλα για την ιστορία των Ελλήνων του Πόντου.

Read More

Μεσσήνη (Ιταλία)

Η Μεσσήνη (ιταλ. Messina) είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη της Σικελίας και πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας. Ιδρύθηκε από Έλληνες αποίκους ως Ζάγκλη και λίγο αργότερα πήρε το σημερινό της όνομα, προς τιμήν της πελοποννησιακής Μεσσήνης.
Ο πληθυσμός του κέντρου της πόλης μόνο ανέρχεται στους 250.000 κατοίκους ενώ μαζί με τα περίχωρα οι κάτοικοι φτάνουν τους 500.000. Η οικονομία της πόλης βασίζεται κυρίως στο λιμάνι της που εξυπηρετεί ταυτοχρόνως εμπορικούς και στρατιωτικούς σκοπούς και διαθέτει πολυάριθμα ναυπηγεία. Η γεωργική ανάπτυξη της περιοχής συνίσταται στην παραγωγή εσπεριδοειδών και λοιπόν φρούτων, λαχανικών και κρασιού.

 Η πόλη ιδρύθηκε κατά την διάρκεια του 8ου αιώνα π.Χ. από Ευβοείς. Το αρχικό όνομά της πόλης ήταν Ζάγκλη, το οποίο οφειλόταν στο σχήμα του κόλπου στον οποίο ήταν χτισμένη, καθώς ζάγκλον στα αρχαία ελληνικά σημαίνει Δρεπάνι. Η παράδοση απέδιδε επίσης την ονομασία της πόλης στον μυθικό βασιλιά Ζάγκλο. Η Ζάγκλη μετονομάστηκε σε Μεσσήνη από τον τύραννο του Ρήγιου Αναξίλαο ο οποίος την κατέλαβε στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. και εγκατέστησε σε αυτή πολλούς Μεσσήνιους. Το 397 π.Χ. η Μεσσήνη καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους καθώς ηττήθηκε από αυτούς στην μάχη της Μεσσήνης. Στην συνέχεια η πόλη πέρασε στον έλεγχο των Συρακουσών. Το 288 πολιορκήθηκε και κατακτήθηκε από τους Μαμερτίνους μισθοφόρους. Οι Μαμερτίνοι κράτησαν την πόλη για 20 χρόνια. Επειδή εξαπέλυαν επιδρομές κατά των γειτονικών πόλεων ο τύραννος των Συρακουσών Ιέρων εκστράτευσε εναντίον τους, τους νίκησε στους Μύλους και στην συνέχεια πολιόρκησε την Μεσσήνη. Για βοήθεια οι Μαμερτίνοι στράφηκαν στην Καρχηδόνα και στην Ρώμη με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο πρώτος Καρχηδονιακός πόλεμος. Οι Ρωμαίοι επικράτησαν και απέκτησαν τον έλεγχο της πόλης που παρέμεινε Ρωμαϊκή μέχρι την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Read More

Συρακούσες

Οι Συρακούσες (αρχαία ελληνικά: Συρακοῦσαι, Λατινικά: Syracusae, Ιταλικά:Siracusa) είναι πόλη της Ιταλίας στην ανατολική ακτή της Σικελίας. Ιδρύθηκε από τους αρχαίους Έλληνες το 734 ή το 733 π.Χ. και συγκεκριμένα από Κορίνθιους και Τενεάτες αποίκους. Ήταν η σημαντικότερη πόλη της Μεγάλης Ελλάδας και μια από τις σπουδαιότερες αρχαίες ελληνικές πόλεις. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο (Σικελική εκστρατεία 415-413 π.Χ.) δέχτηκαν και απέκρουσαν την επίθεση των Αθηναίων. Στη συνέχεια εξελίχθηκαν ως μια από τις ακμαιότερες, πλουσιότερες και δυνατότερες ελληνικές πόλεις της Σικελίας μέχρι την υποδούλωσή της στους Ρωμαίους το 212 π.Χ. Ο Κικέρωνας την αποκάλεσε «Ωραιοτάτην και καταστόλιστον πόλιν». Τα εντυπωσιακά ερείπια του κέντρου της αρχαίας πόλης αποτελούν μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.
Στη Νοτιοανατολική Σικελία, σώζονται ακόμη μέχρι σήμερα, τα ερείπια των Συρακουσών. Περιτριγυρισμένες από ισχυρότατα τείχη που είχαν μήκος 28 χλμ., οι Συρακούσες στολίζονταν από θαυμάσια ανάκτορα, όπως αυτό του Ιέρωνα, περίφημους ναούς της Αρτέμιδας και της Αθηνάς από την κρήνη Αρέθουσα και το περίφημο θέατρο των Συρακουσών, αριστούργημα αρχιτεκτονικής και ακουστικής. Τα νομίσματά της, που σώθηκαν, είναι αληθινά καλλιτεχνήματα.

Ιστορία της αρχαίας πόλης

Οι Συρακούσες ιδρύθηκαν το 734 ή 733 π.Χ. από τους Κορίνθιους αποίκους με οικιστή τον Αρχία. Η πόλη αρχικά χτίστηκε στο νησί Ορτυγία, στη θέση εγκατάστασης γηγενών Σικελών, τους οποίους εξεδίωξαν οι Έλληνες, και στη συνέχεια επεκτάθηκε στην απέναντι ακτή.^[1] Τον επόμενο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε ιδρύοντας αρκετές αποικίες στην νοτιοανατολική Σικελία, όπως οι Άκραι, ο Έλωρος και η Καμάρινα. Στα χρόνια αυτά που συνοδεύτηκαν με μεγάλη οικονομική ακμή των Συρακουσών, η πόλη ταράχτηκε από σφοδρές διαμάχες ανάμεσα στους ευγενείς και τους υποδουλωμένους ντόπιους.

Η περίοδος του Γέλωνα και των διαδόχων του

Το 485 π.Χ. ο Γέλων ο τύραννός της Γέλας κατέλαβε τις Συρακούσες και ανέλαβε την εξουσία σ’ αυτές. Στην θέση του, τύραννο της Γέλας, άφησε τον αδερφό του Ιέρωνα. Ο Γέλων είχε ήδη παντρευτεί την κόρη του Θήρωνα, τυράννου του Ακράγαντα. Με την κίνηση αυτή εξασφάλισε την συμμαχία της άλλης ισχυρής ελληνικής πόλης της νότιας Σικελίας. Με την δραστηριότητα που ανέπτυξε κατάφερε να δημιουργήσει έναν ισχυρό συνασπισμό πόλεων ο οποίος περιλάμβανε τις τρεις ισχυρότερες πόλεις της νοτιοδυτικής Σικελίας, τις Συρακούσες, την Γέλα και τον Ακράγαντα. Ο ισχυρός αυτός συνασπισμός οδηγήθηκε τελικά σε σύγκρουση με τους Καρχηδόνιους. Η καθοριστική σύγκρουση έγινε στην πόλη Ιμέρα της βόρειας Σικελίας, το 480 π.Χ.. Στην μάχη της Ιμέρας οι δυνάμεις των Συρακούσιων και του Ακράγαντα νίκησαν τους Καρχηδόνιους αναστέλλοντας τα σχέδια των τελευταίων για κατάληψη του νησιού για περίπου έναν αιώνα.
Ο Γέλων πέθανε το 478 π.Χ. και τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Ιέρωνας^[2] ο οποίος ισχυροποίησε ακόμα περισσότερο το κράτος των Συρακουσών. Συμμαχώντας με την πόλη Κύμη νίκησε τους Τυρρήνους πειρατές στην ναυμαχία της Κύμης το 474 π.Χ.
Ο Ιέρωνας πέθανε το 467 π.Χ. και τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Θρασύβουλος. Ο Θρασύβουλος δεν είχε τις ικανότητες των προκατόχων του και καθαιρέθηκε με επανάσταση έναν χρόνο μετά.^[3] Μετά την πτώση της τυραννίας, κυριάρχησε στην πόλη η δημοκρατική παράταξη. Μεταξύ του 458 και 452 π.Χ. οι γηγενείς κάτοικοι της Σικελίας, οι Σικελοί δημιούργησαν ένα ισχυρό κράτος στο εσωτερικό του νησιού και κυρίευσαν ορισμένες ελληνικές και Καρχηδονιακές πόλεις των παραλίων. Οι Συρακούσες κατάφεραν να διαλύσουν το κράτος των Σικελών και να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στις περιοχές τους. Το 445 π.Χ. οι Συρακούσιοι κατέλαβαν και τον Ακράγαντα αποκτώντας τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος του νησιού. Πολλές Σικελικές πόλεις δυσαρεστημένες από την ηγεμονία των Συρακουσών οδηγήθηκαν σε συμμαχία με την Αθήνα. Η Αθήνα αναμίχθηκε στα γεγονότα της Σικελίας το 427 π.Χ στέλνοντας μία μικρή δύναμη να βοηθήσει το Ρήγιο και τους Λεοντίνους που απειλούνταν από τις Συρακούσες. Το 416 π.Χ. με αφορμή την βοήθεια που ζήτησε η πόλη Έγεστα από την Αθήνα για να προστατευτεί από τις επιθέσεις του γειτονικού Σελινούντα, οργανώθηκε από την Αθήνα η μεγάλη Σικελική εκστρατεία. Οι Αθηναίοι πολιόρκησαν τις Συρακούσες όμως μετά την παρέμβαση των Σπαρτιατών οι Αθηναίοι ηττήθηκαν και 7.000 Αθηναίοι αιχμαλωτίστηκαν.

Η περίοδος του Διονύσιου του Πρεσβύτερου

Ερείπια τειχών της εποχής του Διονύσιου

Η Έγεστα μετά την αποτυχία των Αθηναίων να τις προσφέρουν βοήθεια στράφηκε στους Καρχηδόνιους. Αυτοί ανταποκρίθηκαν στέλνοντας έναν μεγάλο στρατό με τον στρατηγό Αννίβα. Οι Καρχηδόνιοι εκστράτευσαν στην Σικελία το 409 π.Χ. και κατέλαβαν τον Σελινούντα, την Ιμέρα και τον Ακράγαντα. Οι Συρακούσιοι μπροστά στον κίνδυνο εξέλεξαν στρατηγό τον Διονύσιο. Αυτός αποκτώντας τον απόλυτο έλεγχο του στρατού κατέλαβε την εξουσία και έγινε τύραννος (406 π.Χ.). Ο Διονύσιος στην συνέχεια κατέλαβε πόλεις της ανατολικής Σικελίας καταφέρνοντας να ελέγξει το μεγαλύτερο μέρος του ανατολικού τμήματος του νησιού. Στις επιχειρήσεις αυτές κατέστρεψε ολοσχερώς την Νάξο. Το 398 π.Χ. εκστράτευσε κατά των Καρχηδονιακών βάσεων της Σικελίας και κατάφερε να καταλάβει την Καρχηδονιακή πόλη Μοτύη. Μετά από αυτές τις εξελίξεις οι Καρχηδόνιοι έστειλαν στρατό στην Σικελία, κατέλαβαν την Μεσσήνη και στην συνεχεια πολιορκησαν τις ίδιες τις Συρακούσες. Οι Συρακούσιοι ενισχυόμενοι με τριάντα πλοία από τους Σπαρτιάτες απέκρουσαν τους Καρχηδόνιους και τους νίκησαν στην θάλασσα. Ακολούθησε στην συνέχεια αντεπίθεση των Συρακουσών και ανάκτηση πολλών περιοχών που είχαν χαθεί στον πρόσφατο πόλεμο. Άλλες δύο επιχειρήσεις των Συρακουσών να επιβάλλουν την κυριαρχία τους στην Σικελία απέτυχαν και οι Συρακούσες απέκτησαν σταδιακά τον έλεγχο του μεγαλύτερου τμήματος της Σικελίας. Ο Διονύσιο ενισχυμένος επέκτεινε τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις και στην νότια Ιταλία καταλαμβάνοντας την πόλη Καυλωνία και υποτάσσοντας το Ρήγιο. Ο Διονύσιος συγκρούστηκε πάλι με τους Καρχηδόνιους και κατάφερε να ανακτήσει τον Σελινούντα.

Read More