Μέγας σοφός της αρχαιότητος. Υιός του πλουσίου και ευγενούς Ηγησιβούλου. Ο Αναξαγόρας μετέφερε τη φιλοσοφία από την Ιωνία στην Αθήνα, όπου και εγκαταστάθηκε, για να γίνει οικείος και φίλος του Περικλέους, του οποίου έγινε και δάσκαλος. Κατηγορήθηκε όμως για αθεΐα από τους αντιπάλους του μεγάλου πολιτικού, και αναγκάσθηκε λίγο πριν από την έκρηξη του Πελοποννησιακού πολέμου, να εγκαταλείψει την Αθήνα και να επιστρέψει στην Ιωνία, όπου ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, πιθανώς στη Λάμψακο. Πέθανε εκεί, ασχολούμενος κυρίως με τα μαθηματικά, τη φυσική, την αστρονομία και την Ιατρική.
Πρώτος
ο Αναξαγόρας εξέτασε το ζήτημα του τετραγωνισμού του κύκλου. Δυστυχώς από το
έργο του «Περί φύσεως» ελάχιστα αποσπάσματα διεσώθησαν, στα οποία ο σοφός
περιγράφει ορθά το φαινόμενο των εκλείψεων της σελήνης. Η ύλη, κατά τον
Αναξαγόρα, δεν ανάγεται σ’ ένα μόνο στοιχείο. Υπάρχουν πλήθος στοιχεία, όχι
τέσσερα, ως υπεστήριζε ο Εμπεδοκλής. Διετύπωσε πρώτος την αντίληψη ότι η
αδιαμόρφωτη και ανάμικτη ύλη του Σύμπαντος ετέθη σε τάξη από ένα «Νουν», ο
οποίος εδημιούργησε την ενότητα και την αρμονία.
Παν ό,τι υπάρχει εις
τον Μεγάκοσμο υπάρχει και στον Μικρόκοσμο.
Έκαστον όμως πράγμα γίνεται αισθητό
ανάλογα με το στοιχείο που μέσα σ’ αυτό υπάρχει. Καθώρισε κατά τρόπο
καταπληκτικό για την εποχή του τις αιτίες που προκαλούν τις εκλείψεις του Ήλιου
και της Σελήνης και με τις κοσμογονικές θεωρίες του προανάγγειλε τις θεωρίες
των Μπυφόν, Λαπλάς και Καντ. Ο Αναξαγόρας μπορεί να θεωρηθεί ο πρόδρομος της
συγκριτικής φυσιολογίας.
Δυστυχώς κανένα έργο των προσωκρατικών
φιλοσόφων δεν σώζεται ακέραιο. Έχουμε πληροφορίες γι'αυτούς στα ΑΜΕΣΑ
ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ, σε αρχαίους συγγραφείς από τον Πλάτωνα μέχρι και τους όψιμους Βυζαντινούς
και στις ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, τις έμμεσες δηλαδή αναφορές. Η πρώτη εκτενής
δοξογραφική αναφορά απαντά στα Μετά τά φυσικά 1, 3-10 του Αριστοτέλη, όπου και τίθεται το πρόβλημα των
πρώτων αρχών. Αυτού του είδους η συστηματική ιστορία της φιλοσοφίας συνεχίστηκε
στο χαμένο έργο του Θεόφραστου Φυσικῶν δόξαι. Εκείνος
που ανασύνθεσε το έργο του Θεοφράστου και κατηγοριοποίησε πρώτος όλα τα
αποσπάσματα των προσωκρατικών, ήταν ο Hermann Diels στο έργο του Die Fragmente der Vorsokratiker το
1903. Οι εκδόσεις του συγγράμματος ανανεώνονταν, σημαντικότερη εκ των οποίων
είναι αυτή του φιλολόγου Walter Kranz το 1952. [1]