Πιθανότερη χρονική περίοδος γέννησής του θεωρείται το 300 π.Χ. περίπου, καθώς η ακμή του συνέπεσε με την 124η Ολυμπιάδα (284 - 280 π.Χ.). Σχετικά με τον τόπο καταγωγής του, μία ευρύτερα αποδεκτή θεώρηση είναι πως γεννήθηκε στις Συρακούσες, άποψη που φαίνεται να επιβεβαιώνεται και μέσα από το ίδιο το έργο του (Ειδύλλιο XXVIII, στ. 16-18). Θεωρείται επίσης πολύ πιθανό πως έζησε στην Κω, την Αλεξάνδρεια καθώς και στην Αίγυπτο την περίοδο του Πτολεμαίου Β'.
Ο Θεόκριτος αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικούς ποιητές του αρχαίου κόσμου. Από το σύνολο του έργου του, διασώθηκαν τριάντα ποιήματα, που αργότερα συγκεντρώθηκαν κάτω από το γενικό τίτλο Ειδύλλια.
Αμφιβολίες έχουν διατυπωθεί και ως προς τη γνησιότητα οκτώ ειδυλλίων και συγκεκριμένα για τα υπ'αριθμόν 8, 9, 19, 20, 21, 23, 26 και 27. Ο όρος ειδύλλια χρησιμοποιήθηκε πιθανόν λόγω της μικρής έκτασης των ποιημάτων, αντίθετα με τα έπη. Επύλλια δηλ. ειδύλλια (αγλ.Idyls) μοιάζουν με το έπος, γιατί αφηγούνται περιπέτειες ηρώων, αλλά είναι πολύ πιο σύντομα και πραγματεύονται το θέμα τους με φυσικότερο τρόπο και πιο άνετη διάθεση. Κυρίως ασχολούνται με το δωρικό ήρωα Ηρακλή (Ηρακλίσκος, Ύλας) και σ΄αυτά ανήκει και το μεγαλύτερο ποίημα του Θεοκρίτου, ο Ύμνος εις Διοσκούρους.
Στον Θεόκριτο αποδίδονται επιπλέον 16 επιγράμματα της Παλατινής Ανθολογίας, πολλά από τα οποία όμως δεν θεωρούνται γνήσια.Στη δεύτερη κατηγορία των ποιημάτων του Θεόκριτου κατατάσσονται τα επιγράμματά του με τα οποία, όπως και με εκείνα του Καλλίμαχου, το είδος αυτό έφτασε στο υψηλότερό του σημείο κατα την Αλεξανδρινή εποχή.[1] Πολλά φαίνεται ότι γράφτηκαν για πραγματικά περιστατικά και αρκετά εκτός από την ομορφιά τους, είναι και πολύ πνευματώδη. Ξεχωρίζει μια όμαδα επιγραμμάτων που φαίνεται να γράφτηκαν για να χαραχτούν στη βάση αγαλμάτων ποιητών:Αρχίλοχου, Ανακρέοντα, Ιππώνακτα, Επίχαρμου, Πεισάνδρου από την Κάμειρα. Μερικά, τέλος φαίνονται σαν ελεγείες και αναγγέλουν την λατινική ελεγεία του Σέξτου Προπέρτιου
Σε μια τρίτη κατηγορία μπορούν να περιληφθούν τα υπόλοιπα ποιήματα του Θεόκριτου: «έπαινοι» (π.χ. στον Ιέρων Β΄των Συρακουσών, στον Πτολεμαίο Φιλάδελφο), συνοδευτικά δώρων (Ηλακάτη) κ.α, όπως και το κομψό στιχουργικό παιχνίδι η Σύριγξ, ένας γρίφος σε στίχους που η έκτασή του ποικίλλει έτσι, ώστε το κείμενο να μοιάζει με απεικόνιση του γνωστού ποιμενικού πνευστού, της φλογέρας.
Με το ποιητικό του έργο, ο Θεόκριτος αποτέλεσε τον ιδρυτή της αποκαλούμενης και βουκολικής ποίησης. Σε αρκετά ποιήματα των Ειδυλλίων η θεματολογία βασίζεται στον ποιμενικό βίο, ενώ τα υπόλοιπα στηρίζονται σε θέματα μυθικού ή ερωτικού περιεχομένου, χωρίς να απουσιάζουν και ύμνοι ή ποιήματα επικού χαρακτήρα. Η γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Θεόκριτος ήταν η δωρική διάλεκτος, αλλά συναντάται επίσης η ιωνική – κυρίως σε ποιήματα επικού ύφους – και η αιολική. Σχεδόν το σύνολο των Ειδυλλίων είναι γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο.
Η επίδραση της ποίησης του Θεόκριτου ήταν σημαντική και αρκετοί μεταγενέστεροι ποιητές μιμήθηκαν το ύφος του. Θεωρείται εμφανής και στην ποίηση του Βιργίλιου, ειδικότερα στο έργο του Εκλογές (ή Βουκολικά) και του Σέξτου Προπέρτιου.
Ποιήματά του είναι:
| I | Θύρσις ή Ωδή |
| II | Φαρμακεύτριαι |
| III | Κῶμος |
| IV | Νομείς |
| V | Αιπολικόν και Ποιμενικόν |
| VI | Βουκολιασταί |
| VII | Θαλύσια |
| VIII | Βουκολιασταί (Δάφνις, Μενάλκας και Αιπόλος) |
| IX | Βουκολιασταί (Δάφνις και Μενάλκας) |
| X | θερισταί ή Εργατίναι (Μίλων και Βουκαίος) |
| XI | Κύκλωψ |
| XII | Αΐτης |
| XIII | Ὕλας |
| XIV | Κυνίσκας Έρως ή Αισχίνης και Θυώνιχος |
| XV | Συρακούσιαι ή Αδωνιάζουσαι |
| XVI | Χάριτες ή Ἱέρων |
| XVII | Ἐγκώμιον εἰς Πτολεμαῖον |
| XVIII | Ἑλένης Ἐπιθαλάμιος |
| XIX | Κηριοκλέπτης |
| XX | Βουκολίσκος |
| XXI | Αλιείς |
| XXII | Διόσκουροι |
| XXIII | Εραστής ή Δύσερως |
| XXIV | Ηρακλίσκος |
| XXV | Ηρακλής Λεοντοφόνος |
| XXVI | Λῆναι ή Βάκχαι |
| XXVII | Οαριστύς |
| XXVIII | Ηλακάτη |
| XXIX | Παιδικά |
| XXX | Εις Νεκρόν Άδωνιν |
.png "English"){kind=small}
