ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ-Περιπατητική Φιλοσοφική Σχολή

ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΣ-Περιπατητική Φιλοσοφική Σχολή 
"Στα μονοπάτια των ανθρώπων"-27-3-2016/Λόφος Αρδηττού-Εισηγητής ο σπηλαιολόγος Αθανάσιος Ξανθόπουλος-Η εξερεύνηση των σπηλαίων, μια ευκαιρία για ενδοσκόπηση κι αυτογνωσία/ Κατά την αρχαιότητα η λοφώδης περιοχή γύρω από το στάδιο ονομαζόταν Ελικών αρχικά, και Άγραι από μια εποχή και έπειτα, λόγω του ομώνυμου αρχαίου Δήμου που βρισκόταν εκεί. Ο λόφος του Αρδηττού (233 m), πήρε το όνομα του από τον αρχαίο φιλόσοφο, λόγιο και φιλειρηνιστή Αρδήττη. Κάτω από το λόφο, οι Αθηναίοι δικαστές μετά την εκλογή τους έδιναν στο όνομα του Δία, του Απόλλωνα και της Δήμητρας τον λεγόμενο Ηλιαστικό Όρκο. 

Μπροστά από το λόφο και το Στάδιο, κυλούσε κατά μήκος και εξωτερικά των τειχών της Αθήνας ο ιερός ποταμός Ιλισός. Στο σημείο αυτό έρεε δίπλα στους βραχώδεις πρόποδες του Αρδηττού, ανάμεσα σε πλούσια βλάστηση, σε ναούς και ιερά αφιερωμένα στη Δήμητρα, στον Πάνα, τον Αχελώο και τις Νύμφες.

Αργότερα, κατά τη ρωμαϊκή εποχή, κατασκευάστηκε μπροστά ακριβώς από το νέο Στάδιο του Ηρώδη πέτρινη γέφυρα με τρία τόξα, για την πρόσβαση από την απέναντι όχθη, η οποία όμως κατεδαφίστηκε από τον Αλή Χασεκή το 1778, για χρήση των δομικών της υλικών στη νέα τουρκική οχύρωση. Στην κορυφή του παρακείμενου λόφου (Μετς), δέσποζε ο ναός του Ελικώνος Ποσειδώνα (εξ’ ου και η αρχαιότερη ονομασία της περιοχής), ενώ λίγο πιο κάτω στον ίδιο λόφο βρισκόταν ο ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος, όπου υπήρχε άγαλμα της θεάς, ενώ στον ίδιο χώρο λατρευόταν επίσης η Δήμητρα και η κόρη της, Περσεφόνη. Ο ναός αυτός γνώρισε μεγάλη δόξα και έδωσε τη μεταγενέστερη ονομασία της περιοχής (Άγραι), ενώ παράλληλα ήταν και ο τόπος τέλεσης των Μικρών “εν Άγραις” Ελευσίνιων Μυστηρίων στις αρχές κάθε Άνοιξης.


 Παρακάτω, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής που χτίστηκε το 1872. Γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα στην απελευθερωμένη από τον τουρκικό ζυγό Αθήνα και στο γυμνό σχεδόν από δέντρα τοπίο του λόφου του Αρδηττού, έστεκε ένας μοναχικός ανεμόμυλος, χαρακτηριστική εικόνα εκείνης της εποχής.
Από το 1937 που ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ασία, η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά κατασκεύασε πολλά καταφύγια σε υπόγεια αθηναϊκών κτιρίων, όπως και μερικά μεγάλα αντιαεροπορικά καταφύγια στα έγκατα κάποιων λόφων της πόλης. Την ίδια χρονική περίοδο διανοίχθηκαν και οι υφιστάμενες υπόγειες στοές στο λόφο του Αρδηττού, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν από το στρατό ως αποθήκη πυρομαχικών και αντιαεροπορικό καταφύγιο. 

Λέγεται δε, ότι στο ημιτελές εσωτερικό τους μεταφέρθηκαν πολλά από τα εκθέματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών την άνοιξη του 1941 προκειμένου να γλιτώσουν τη λεηλασία των κατακτητών. Με την κατάληψη όμως των Γερμανών το έργο ούτε ολοκληρώθηκε, ούτε και χρησιμοποιήθηκε επί κατοχής από τον ελληνικό στρατό. Αντιθέτως, οι Γερμανοί το επέταξαν, ολοκλήρωσαν τις στοές του και τις χρησιμοποίησαν για το σκοπό που είχαν αρχικά κατασκευαστεί, δηλαδή ως αποθήκες πυρομαχικών. 

Προφανώς, τα εκθέματα πρόλαβαν να απομακρυνθούν και να αποτεθούν εκ νέου σε ασφαλέστερο μέρος. Τέλος, κατά την αποχώρησή τους από την Αθήνα οι Γερμανοί, την 1η Οκτωβρίου του 1944, λέγεται ότι προσπάθησαν να ανατινάξουν τμήμα των στοών, αχρηστεύοντας τα πυρομαχικά που ήταν αδύνατον να πάρουν μαζί τους.