Σαμοθράκη Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών

Σαμοθράκη

Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών

Το Μουσείο Ακρόπολης ξεκινά από φέτος μια σειρά εκθέσεων με σημαντικά έργα του αρχαίου κόσμου από σπουδαίους τόπους της ελληνικής περιφέρειας. Στόχος του είναι να παρουσιάσει ασυνήθιστα θέματα που θα ενδιέφεραν το σύγχρονο επισκέπτη και παράλληλα να διεγείρει το ενδιαφέρον του να επισκεφθεί τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων. Στη χώρα μας ευτυχώς υπάρχει το πλεονέκτημα οι περισσότερες μουσειακές εκθέσεις να μπορούν να συνδέονται με αρχαιολογικούς χώρους και ανασκαφές. Εξάλλου η ιστορία της ανακάλυψης των αρχαίων και της συντήρησης τους εμπλουτίζουν τις γνώσεις  και επιτρέπουν καλύτερη ερμηνεία των εκθεμάτων.  Το Μουσείο Ακρόπολης, ένα κεντρικό μουσείο με μεγάλη επισκεψιμότητα, θα παρέχει τη δυνατότητα σε περιφερειακά μουσεία να προβληθούν και παράλληλα θα προσφέρει σε αυτά τη μακρόχρονη εμπειρία του και τον τεχνολογικό του εξοπλισμό για την προηγμένη συντήρηση και το σύγχρονο στήσιμο των εκθεμάτων που θα φιλοξενεί.

Η πρώτη θεματική έκθεση της σειράς έχει θέμα τα περίφημα μυστήρια των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, που τίμησαν με δωρεές λαμπρών οικοδομημάτων οι ηγεμόνες των ελληνιστικών βασιλείων. Συνολικά 252 εκθέματα (αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά, αγγεία, ειδώλια, επιγραφές, μικροτεχνία), συγκροτήθηκαν σε ομάδες με κριτήριο τη σχέση τους με τα κτίσματα του ιερού. Η έκθεση οργανώθηκε από το Μουσείο Ακρόπολης σε συνεργασία με τις εφορείες αρχαιοτήτων Ροδόπης και Έβρου και θα διαρκέσει έως τις 30.09.2015. Στην πραγματοποίησή της συνέβαλε ουσιαστικά η μακρόχρονη εμπειρία του Δημήτρη Μάτσα, ο οποίος αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιολογικής του σταδιοδρομίας στη Σαμοθράκη.

Πολύ νωρίς άρχισαν να γεννιούνται δίπλα στις λατρείες των Ολύμπιων θεών μυστηριακές λατρείες προσιτές μόνο σε εκείνους που είχαν γίνει αποδεκτοί στις τελετουργίες μετά από συγκεκριμένες δοκιμασίες. Τα διασημότερα μυστήρια στην αρχαιότητα ήταν της Ελευσίνας και της Σαμοθράκης. Η αυστηρή επιταγή προς τους μυημένους να τηρήσουν απόλυτη μυστικότητα για το περιεχόμενο των μυστηρίων δεν άφησε περιθώριο για αποκάλυψη πολλών πληροφοριών για τα αρχαία μυστήρια. Οι ανασκαφές όμως στο ιερό της Σαμοθράκης έφεραν στο φως τελετουργικά κτήρια και σκεύη που μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε μια εικόνα.

Οι μυημένοι πίστευαν ότι θα σωθούν με επίκληση των Μεγάλων Θεών από σοβαρούς κινδύνους στη θάλασσα και ότι ως μύστες θα γίνουν ευσεβέστεροι και δικαιότεροι άνθρωποι. Η τελετουργία γινόταν βράδυ, το  ιερό φωτιζόταν με πυρσούς, ο υποψήφιος έπρεπε να πάρει μέρος σε τελετή κάθαρσης, να εξομολογηθεί το πιο βαρύ από τα αμαρτήματά του, να παρακολουθήσει αφήγηση του ιερού λόγου με μυθολογικές ιστορίες, να φορέσει την πορφυρή

φαρδιά ζώνη στη μέση του και να γίνει μάρτυρας της αποκάλυψης των ιερών συμβόλων.

Ως εισαγωγή στα μυστήρια της Σαμοθράκης επιλέχτηκε ένα σύνολο ευρημάτων από τη θέση Μικρό Βουνί, λίγα χιλιόμετρα ΝΔ του ιερού, όπου οι ανασκαφές αποκάλυψαν οικισμό με οργανωμένη κοινωνική δομή της 3^ης χιλιετίας π.Χ. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι μινωικές σφραγίδες και τα σφραγίσματα με παράσταση διπλού πέλεκυ και ψαριού που έχουν τα αντίστοιχά τους στην Κνωσό. Ίσως η αρχαία παράδοση που θέλει τα μυστήρια να γεννήθηκαν στην Κρήτη και από εκεί να διαδόθηκαν σε άλλους τόπους να έχει ιστορική βάση.

Η έκθεση οργανώθηκε στην αίθουσα με βάση δύο κυκλικές κατασκευές του ιερού. Η πρώτη είναι ο θεατρικός κύκλος με αναβαθμούς για όρθιους θεατές, βωμό στο κέντρο και βάθρα αγαλμάτων στην περιφέρεια από τα οποία σώθηκαν πολλές χάλκινες βλεφαρίδες. Εκεί βρέθηκε το χρυσό λιονταράκι περσικής προέλευσης που κοσμούσε κάποιο ρούχο ή αντικείμενο.

Το δεύτερο κυκλικό κτήριο που παίζει καταλυτικό ρόλο στη σκηνοθεσία της έκθεσης είναι η Θόλος της βασίλισσας Αρσινόης Β΄ που την αφιέρωσε στους Μεγάλους Θεούς μεταξύ του 288 και 270 π.Χ. Η κατασκευή έχει προθήκες που υποδέχονται το μεγαλύτερο αριθμό των εκθεμάτων.  Σε σχέδιο έχει αποδοθεί η αρχιτεκτονική άρθρωση του κυκλικού τοίχου της θόλου με βωμούς διακοσμημένους με φιάλες και βουκράνια ανάμεσα στους κορινθιακούς κίονες. Από το κτήριο του Αρσινοείου εκτίθενται ένα μεγάλο πεταλόσχημο κεραμίδι της κωνικής στέγης, σίμη με λεοντοκεφαλή και ανθεμωτή ακροκέραμος. Από την επίχωση του κτηρίου παρουσιάζονται αγγεία πότου, πιάτα φαγητού και λυχνάρια. Το Αρσινόειο χρησίμευε για επίσημες συγκεντρώσεις μυστών και θεωρών του καλοκαιρινού πανηγυριού στο ιερό των Μεγάλων Θεών.

Σε δύο ανάγλυφα του 1^ου αι. π.Χ. απεικονίζεται ένα κυκλικό κτήριο με τεράστιους πυρσούς δεξιά και αριστερά από την είσοδο που μοιάζει με τη θόλο της Αρσινόης Β΄.

Μια δεύτερη ενότητα εκθεμάτων προέρχεται από το Κτήριο του Τελετουργικού Χορού.  Κάτω από το δάπεδο σε ένα λάκκο βρέθηκαν αγγεία πότου του 7^ου αι. π.Χ. Πρόκειται για τα παλιότερα λατρευτικά σκεύη του ιερού.  Από το κτήριο του τελετουργικού χορού εκτίθενται ανάγλυφα καλύμματα φατνωμάτων σε σκοπαδικό στυλ, ανθεμωτό υποτραχήλιο, υδρορρόη λεοντοκεφαλή, στήριγμα μαρμάρινου θρανίου και τέσσερα τμήματα ανάγλυφης ζωφόρου με αρχαϊστικές χορεύτριες. Το κτήριο θεωρείται χώρος τελετουργίας και σχετίστηκε με δωρεά του Φιλίππου Β΄ που στα μυστήρια της Σαμοθράκης γνωρίστηκε με την Ολυμπιάδα.

Η τρίτη ομάδα εκθεμάτων σχετίζεται με το κτήριο που ονομάστηκε από τους  ανασκαφείς Ιερόν και θεωρήθηκε ότι εκεί τελούνταν η τελευταία φάση της μυστικής λατρείας, η εποπτεία με την αποκάλυψη των ιερών συμβόλων. 

Σήμερα υποστηρίζεται ότι είναι ο ναός του ιερού των Μεγάλων Θεών. Το κτήριο είχε θρανία κατά μήκος των τοίχων. Από τα ακρωτήρια των αετωμάτων του εκτίθενται το ανθεμωτό κεντρικό και το άγαλμα Νίκης από την γωνία.

Το ιερό των Μεγάλων Θεών έκλεινε στα δυτικά μια στοά 104 μέτρων που στους τοίχους της ήταν χαραγμένα ονόματα μυστών ενώ στα ανατολικά της υψωνόταν πάνω σε δωρικό κίονα το χάλκινο άγαλμα του Φιλίππου Ε. Στο βάθρο του που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι χαραγμένη η επιγραφή: Βασιλέα Φίλιππον/Βασιλέως Δημητρίου/ Μακεδόνες/Θεοίς Μεγάλοις. Στη στοά ήταν πιθανώς στημένες οι επιγραφές με τα ονόματα των θεωρών και των μυστών.  Στην έκθεση περιλαμβάνονται: κατάλογος θεωρών από την Κω, τη Βαργυλία και τις Κλαζομενές (2^ος αι. π.Χ.) και κατάλογοι μυστών από τη Χίο και τη Ρώμη (2^ος αι. π.Χ.), από το κοινό των Θεσσαλών (2^ος αι. π.Χ.), από τη Ρώμη και την Κατάνη (100 π.Χ.), από τη Θεσσαλονίκη και την Ηράκλεια Στρυμόνα (2^ος /3^ος  αι.μ.Χ.) και από τη Θάσο και τους Φιλίππους (2^ος /3^ος  αι.μ.Χ.).

Η τελευταία μεγάλη ενότητα της έκθεσης έχει ευρήματα από τις νεκροπόλεις της Σαμοθράκης: σειρά μελανόμορφων αγγείων ανάμεσά τους παναθηναϊκός αμφορέας του 525π.Χ., πήλινα ειδώλια, ενώτια, δακτυλίδια και χρυσά ελάσματα.

Σημαντικό μεμονωμένο έκθεμα είναι ο πεσσός με την απαγόρευση της εισόδου στο ιερό στους μη μυημένους: ‘Αμύητον μη εισιέναι’ και στα λατινικά: ‘Deorum sacra qui non acceperunt non intrant’.

 ===========================================

                                                                

  Δημήτριος Παντερμαλής

Samothrace

The Mysteries of the Great Gods

The relationship between the ancient Greeks and their gods was well known and existed publicly in daily life. However, from very early times, mystery cults began to emerge that were accessible only to those who had been accepted into the rites following certain trials. The most famous ‘Mysteries’ in antiquity were those of Eleusis and Samothrace.

The strict prohibition against insiders ever divulging the contents of the sacraments has not allowed much information to be gleaned about the ancient mysteries. Archaeological excavations in the Sanctuary at Samothrace, however, have brought to light buildings and paraphernalia belonging to the cult that allow us to form an impression of events.

Insiders believed that by invoking the Great Gods they would be saved from any serious dangers at sea and, as members of the Mysteries, they would become more just and pious people. The rituals were held at night, the Sanctuary illuminated with torches, during which initiates had to participate in a purification ceremony, to confess their greatest sins, to attend the sacred narrative speech that included mythological stories, to wear the wide, purple sash around their waists and to witness the unveiling of sacred symbols.

As an introduction to the Mysteries of Samothrace, an assortment of finds has been selected from the site of Mikro Vouni, located a few kilometers southwest of the sanctuary, where excavations have revealed a settlement with an organized social structure of the 2^nd millennium BC. Of particular importance are the Minoan stamp seals and seal impressions with representations of a double ax and fish, which have counterparts at Knossos. Perhaps the ancient tradition that gave rise to the Mysteries originated in prehistoric Crete and from there spread to other places, where it became the basis for subsequent historical developments.

The arrangement of the exhibition within the gallery is inspired by two circular constructions in the sanctuary. The first is the Theatral Circle with tiers for standing spectators, an altar in the center and pedestals around the periphery for statues from which survive many examples of bronze eyelashes. In this place was also discovered the golden lion of Persian origin, which once adorned a garment or object.

The second circular building that plays an inspirational role in the design of the exhibition is the Rotunda of Arsinoe II who dedicated it to the Great Gods between 288 and 270 BC. This construction has display cases that accommodate most of the exhibits. Shown in a drawing is the architectural detail of the curving wall of the tholos, featuring altars decorated with libation bowls and bull’s heads between Corinthian-style columns.

Objects exhibited from Arsinoe’s building include a large horseshoe-shaped tile belonging to the conical roof, a sima with a lion’s head and a palmette antefix. From the building’s fill drinking vessels, food dishes and lamps are also presented. The Arsinoeion was used for official gatherings of the initiates to the Sanctuary of the Great Gods. A circular building resembling the Tholos of Arsinoe II, whose entrance is flanked by enormous torches, is depicted in two relief sculptures of the 1^st century BC.

A second section of exhibits comes from the Hall of Choral Dancers. In a pit beneath the floor, archaeologists discovered drinking vessels of the 7^th century BC. These are among the sanctuary’s oldest sacred utensils. From the Building of the Dancers are displayed coffer panels decorated with reliefs in Skopas-inspired style, part of a column capital with palmettes, a lion’s-head gutter, a support for a marble bench and four sections of a frieze with archaistic dancers depicted in relief. The building, interpreted as a ritual space, was offered as a gift by Philipp II, King of Macedonia, who met his future wife Olympias at the Samothrace Mysteries.

The third group of exhibits relates to the building known as the Hieron, in which the final phase of the secret rites is believed to have been held: a test accompanied by the revealing of sacred symbols. Today, this building is said to have been the main temple of the Sanctuary of the Great Gods. It had benches lining its interior walls. From the akroteria that once decorated the temple’s pediments, the central palmette is presented here as well as the statue of Nike from one corner.

In the west, the Sanctuary of the Great Gods was enclosed by a stoa 104 m in length, on whose walls were engraved the names of initiates, while in the east a bronze statue of Philip V stood on a Doric column. On its pedestal, displayed in the exhibition, the carved inscription reads: King Philip / [Son] of King Demetrios / Macedonians / to the Great Gods. Inscriptions with the names of envoys and initiates were probably also posted in the stoa. The exhibition features a catalogue of envoys from Kos, Vargylia and Clazomenae (2^nd cent. BC), as well as catalogues of initiates from Chios and Rome (2^nd cent. BC), the Thessalian People (2^nd cent. BC), Rome and Catania (100 BC), Thessaloniki and Heraclea Strymonis (2^nd/3^rd cent. AD) and Thasos and Philippi (2^nd/3^rd cent. AD).

The last major section of the exhibition features archaeological discoveries from the necropolis of Samothrace: a series of black-figure vases including a Panathenaic amphora of 525 BC, ceramic figurines, earrings, rings and sheets of gold.

A notable individual display is the inscribed pillar with the prohibition against anyone entering the sanctuary who has not been initiated: ‘Αμύητον μη εισιέναι’ and in Latin: ‘Deorum sacra qui non acceperunt non intrant’.

                                                                                        Dimitrios Pandermalis

ΑΕΣ 0893_MAVR	Χρυσό έλασμα σε μορφή λιονταριού, αρχικά ραμμένο σε ύφασμα. Πιθανώς ήλθε ως λάφυρο από την Περσία και αφιερώθηκε στους Μεγάλους Θεούς από κάποιον στρατιώτη του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετά την επιστροφή του από την εκστρατεία. 4ος αι. π.Χ. Gold sheet in the shape of a lion, initially sewn onto a textile. Probably a spoil from Persia dedicated to the Great Gods by a soldier of Alexander the Great after his return from the expedition. 4th cent. BC
ΑΕΣ 0765_MAVR	Κάνθαρος από την Τρωάδα.  Αγγείo πόσης από λατρευτικό χώρο θυσιών και συνεστιάσεων που βρέθηκε κάτω από το δάπεδο του Κτηρίου του Τελετουργικού Χορού.      Α΄ μισό 7ου αι. π.Χ. Kantharos from the Troad. Drinking cup from a cult sacrificial area and ceremonial commensality discovered below floor level in the Hall of Choral Dancers 1st half of the 7th cent. BC
ΑΚΛΜΣ 0644_MAVR	Φάτνωμα με ανάγλυφο ανδρικό κεφάλι από την οροφή του προστώου του Κτηρίου του Τελετουργικού Χορού 340-330 π.Χ. Coffer panel decorated in relief with a male head. From the ceiling of the porch of the Hall of Choral Dancers 340-330 BC
ΑΕΣ 0794_MAVR	Υδρορρόη με λεοντοκεφαλή από τη Στοά, μεγάλο ημιυπαίθριο στεγασμένο χώρο για την εξυπηρέτηση των μυστών 300-250 π.Χ. Waterspout in the form of a lion’s head from the Stoa, a large portico to shelter the initiates 300-250 BC
ΑΚΛΜΣ 0094_MAVR	Η βάση του χάλκινου αγάλματος του Φιλίππου Ε΄ της Μακεδονίας. Η επιγραφή αναφέρει «Οι Μακεδόνες αφιερώνουν το άγαλμα του βασιλιά Φιλίππου, γιου του βασιλιά Δημητρίου, στους Μεγάλους Θεούς» Γύρω στο 200 π.Χ. Base bearing the bronze statue of Philip V of Macedon. The inscription states “The Macedonians dedicate the statue of King Philip, son of King Demetrius, to the Great Gods” Around 200 BC